«Беларускае кіно ёсць, але яго няма». Лаўранюк і Гаўрылюк у гасцях у Чалага

Мікалай Лаўранюк — прадзюсар незалежнага кіно. Ён адзін з галоўных кінаэкспертаў Беларусі. Шмат гадоў Лаўранюк быў каардынатарам нацыянальнага конкурсу кінафестывалю «Лістапад».

Януш Гаўрылюк апошнія 12 гадоў нястомна даводзіць, што беларускае кіно існуе. Ён стварыў фестываль «Бульбамуві», які прайшоў шлях ад паўпанк-мерапрыемства да галоўнага форуму беларускага кіно.

Сяргей Чалы: Чаму вы ўдваіх? Таму што гэтыя два чалавекі незалежна адзін ад аднаго на працягу даволі доўгага часу шмат рабілі для папулярызацыі, прадстаўлення беларускага кіно. Колькі гадоў вы знаёмыя?

Мікалай Лаўранюк: Напэўна, восем. Асабістае знаёмства было хіба ў 2015 годзе. 

Януш Гаўрылюк: Памятаю, што гэта быў 2015 год. 

Сяргей Чалы: То бок я меў рацыю наконт незалежных трэкаў у працы над беларускім кіно. Фестываль «Бульбамуві» беларускага кіно ў Польшчы — гэта 2011 год, пачатак? Пры тым што цяпер ён дзявяты, былі перапынкі. І ён быў раней, чым з'яўленне самога нацыянальнага конкурсу ў межах фестывалю «Лістапад». Гэтыя дзве гісторыі неяк звязаныя паміж сабой?

Януш Гаўрылюк: Фестываль беларускага кіно ў Польшчы з’явіўся, таму што ў Беларусі не было фестывалю беларускага кіно. А я жыву ў Польшчы і была магчымасць арганізаваць такі фестываль у Польшчы ў 2011 годзе. Таму мы арганізавалі. 

Мікалай Лаўранюк: Фестываль беларускага кіно ў Беларусі быў. Не было беларускага конкурсу на «Лістападзе». Быў такі фестываль у Берасці, але вельмі такі дзяржаўны, беларусьфільмаўскі фестываль, праходзіў раз на два гады. Маленькая такая рэмарачка. 

Януш Гаўрылюк: Ведаю пра дзяржаўны фестываль. І «Лістапад» таксама быў дзяржаўны. Але галоўны. І вельмі дзівіла тое, што адзін з найбольшых фестываляў не мае конкурсу беларускіх фільмаў. Нацыянальнага конкурсу. Таму мы пачалі ствараць гэта ў Варшаве. Першы фестываль «Бульбамуві» — гэта быў фактычна прагляд усяго беларускага кіно, якое ёсць. І за тры дні прыйшло вельмі шмат людзей. І адзін з польскіх кінакрытыкаў — Пётр Чэркаўскі, якога запрасілі, сказаў: «Януш, ты зрабіў крутую імпрэзу. Я паглядзеў шмат беларускіх фільмаў, папіў шмат беларускай крамбамбулі. Але што ты пакажаш праз год?».

Мікалай Лаўранюк: Гэта важны складнік фестывалю — крамбамбуля.

Януш Гаўрылюк: Так. Памятаю, што ў нашым офісе — кінатэатры «Луна» стаяла сто бутэлек крамбамбулі, якую прывёз бацька «Нехты» (Алесь Пуціла). Ён працаваў тады на «Белсаце» ў спартовай рэдакцыі. Ён прыязджаў з Беларусі і прывозіў мне яе, я яго прасіў. 

Сяргей Чалы: То бок ты задоўга назапасіўся.

Мікалай Лаўранюк: На «Лістападзе» такога не было. «Бульбамуві» мусіць атрымаць оскар за найлепшую арганізацыю фестывалю. 

Сяргей Чалы: У гэтага фестывалю не было ж нейкага палітычнага вымярэння. Гэта была проста цікавасць палякаў да суседзяў.

Януш Гаўрылюк: Трэба памятаць, што гэта быў 2011 год. Год пасля прэзідэнтскіх выбараў. І польскае Міністэрства замежных спраў абвясціла конкурс на супольныя беларуска-польскія дзеянні ў культуры. Беларускім кіно я цікаўлюся даўно. Калі пазнаёміўся ў Менску з беларускім рэжысёрам Андрэем Кудзіненкам. Дзякуючы яму я шмат даведаўся пра беларускае кіно. Ён пазнаёміў мяне яшчэ з Андрэем Рашчынскім — кінакрытыкам, і Максімам Жбанковым. І, шчыра кажучы, я вельмі добра на пачатку трапіў. Таму што яны шмат расказалі для майго разумення, у чым праблема беларускага кіно. У тым, што яно ёсць, а яго няма. 

Мікалай Лаўранюк: Тут трэба цытату даць з фільму таго самага Андрэя Кудзіненкі «Акупацыя. Містэрыі», што беларускага кіно няма і не будзе. 

Сяргей Чалы: Мне здаецца, гэта такая любімая беларуская скразная тэма.

Мікалай Лаўранюк: Мне падабалася вельмі, калі вы рабілі такія цішоткі «Ніякага беларускага кіно няма. А яно ёсць!». 

Януш Гаўрылюк: Я нават хацеў прыйсці ў ёй. Але 11 гадоў…

Мікалай Лаўранюк: Крыху старая.

Сяргей Чалы: Як я разумею, фестываль пачынаўся шмат у чым як частка такога незалежнага, андэграўнднага, панкаўскага, эксперыментальнага кіно. Паказ культавага «Выпадак з пацаном»…

Януш Гаўрылюк: Мы тады паказалі, калі добра памятаю, усе, якія магчыма паказаць, фільмы «Беларусьфільму». Мы паказвалі дакументальнае кіно, плюс гэта быў 2011 год, ужо было пару фільмаў Андрэя Куцілы, які пачаў супрацоўнічаць з «Белсатам». Гэта была панарама кіно, проста ўсё найлепшае, што варта паказаць у кінатэатры. 

Я вярнуся да таго, што казаў на пачатку. Што кінакрытык запытаўся, што я пакажу праз год. А што будзе, бо мы фактычна ўсё паказалі. І я падумаў, што патрэбна рабіць конкурс беларускіх фільмаў. І тады таксама пачытаў, што на «Лістападзе» няма такога конкурсу. Таму быў на 100% перакананы, што мне патрэбна паспрабаваць. І ў наступным годзе мы таксама атрымалі грант ад Міністэрства замежных спраў Польшчы, бо ім вельмі праект спадабаўся. Тады памятаю, што ў кінатэатры «Луна» ў цэнтры Варшавы за два дні было паўтары тысячы гледачоў. І тады на наш фестываль перадусім прыходзілі палякі. Якіх проста цікавіла, якая Беларусь, які фільм. 

Сяргей Чалы: Я ўласна пра гэта. Фестываль быў для палякаў.

Януш Гаўрылюк: Можна так казаць. Тады ў Варшаве, у Польшчы беларускай эміграцыі было мала. І яна, шчыра кажучы, нідзе не хадзіла. Якое кіно? Іх не было бачна. Перадусім, гэта была палітычная эміграцыя, памятаю, пайшла пасля 2010 года. 

Мікалай Лаўранюк: Але не такая масавая, як зараз. 

Януш Гаўрылюк: Цяпер зусім іншая сітуацыя. Гэты фестываль вельмі спадабаўся. Польскае Міністэрства замежных спраў нават паказвала праект гэты ў Еўрапарламенце. І ў наступным годзе мы абвясцілі конкурс. Гэта быў 2012 год. І я памятаю, што нас вельмі падтрымлівала беларуская дзяржаўная прэса. Гэта было вельмі цікава. Газета «Звязда» напрыклад пісала пра «Бульбамуві». І «Літаратура і мастацтва».

Мікалай Лаўранюк: Там працавалі добрыя кінакрытыкі. 

Януш Гаўрылюк: І ў 2012 годзе на першы конкурс ужо прыйшло 70 заявак фільмаў. Тады вельмі цікавая рэч аказалася, што кіно незалежнае ў Беларусі, пра якое ніхто не чуў, ёсць. І гэтыя людзі, якія ствараюць яго, ёсць, толькі ніхто пра іх не ведае. Яшчэ цікавая рэч, што да нас прыходзілі фільмы і працаўнікоў «Беларусьфільма», БТ’шнікі нам дасылалі свае фільмы. Апазіцыйныя партызаны. Фіналам было тое, што ў нас была магчымасць прывозіць іх усіх у Варшаву. Мы называлі бульбабус. Яны ўсе цэлую ноч ехалі ў Варшаву. У аўтобусе яны інтэграваліся. 

Мікалай Лаўранюк: Лепшая інтэграцыя. 

Януш Гаўрылюк: Калі яны ўжо былі ў Варшаве, менавіта ў гэтым аўтобусе, які ехаў з Менску да Варшавы, там стваралася гэтая тусоўка кіношная, якая потым актыўная была ўжо ў сябе на «Лістападзе» ў 2014 годзе, калі паўстаў нацыянальны конкурс… 

Сяргей Чалы: Дарэчы, па-мойму, у цябе была некалькі гадоў таму ў інтэрв'ю такая фраза, што заслуга «Бульбамуві» — з'яўленне нацыянальнага конкурсу. Тады можна было лічыць, што фестываль выканаў сваё прызначэнне.

Януш Гаўрылюк: Я так думаю, што за тры гады ў Варшаве мы выканалі задачу, каб беларускае кіно было ў Менску. 

Сяргей Чалы: Для таго, каб Беларусь даведалася, што ў Беларусі ёсць беларускае кіно, яго трэба было паказаць у Варшаве.

Мікалай Лаўранюк: Не магу на 100% пагадзіцца. Я далучыўся крыху пазней, у 2014 годзе, калі з’явіўся ў нас конкурс «Лістапада». Я быў мадэратарам, стаў гэты ўвесь працэс каардынаваць ужо ў 2015 годзе. Быў у той момант, калі дырэкцыя «Лістапада» прымала рашэнне, што будзе ў нас конкурс. Мне здаецца, што гэта, як часта бывае, было рашэнне часу. Час прыйшоў і нейкая лічбавая рэвалюцыя, якая адбылася. Гэтага незалежнага беларускага кіно не было. У часы савецкія, калі ўсе здымалі на стужку,  яго не існавала. А калі з’явілася лічбавая камера, тады гэта стала магчыма. Гэта стала вельмі даступна.

Беларускае незалежнае кіно, мне здаецца, трымаецца на энтузіястах. На тых, хто яго проста любіць і не можа без яго жыць. І здымае таму, што не можа не здымаць. 

Януш Гаўрылюк: Фестываль «Бульбамуві» дажыў да 2016 года. У 2014 годзе, можна сказаць, быў пік. У 2015 годзе была ўжо вайна ва Украіне, у Крыме. І тады я ўжо не атрымаў грант. Думаю, што гранты проста пайшлі ва Украіну. Але фестываль мы зрабілі. Таму што дырэктар кінатэатра «Муранаў» вельмі вядомая ў Польшчы персона. І ён сказаў: «Сябры, год таму вы нам плацілі за тэатр. Беларускай справе трэба дапамагчы». І яны нам далі бясплатна кінатэатр. Я плаціў за два з половай дні за кінатэатр у цэнтры Варшавы ў 2014 годзе прыкладна 24-25 тысяч злотых. Гэта немалая сума. Нам далі кінатэатр і гэта стала падставай, каб штосьці рабіць. Таму ў 2015 годзе мы, можна сказаць, зрабілі паўнавартасны фестываль у Варшаве. І ў той жа час, у кастрычніку 2015 года мы зрабілі фестываль «Бульбамуві» ў Менску ў Цэнтры сучаснага мастацтва. Мае сябры мне дапамагалі і дасылалі здымкі, што там быў поўны зал. Не можна было ўвайсці. Там менавіта паказвалі незалежнае кіно, якое да нас прыйшло на конкурс. А потым я паехаў у Менск на «Лістапад» і там мы пазнаёміліся. 

З назвай «Бульбамуві» былі праблемы. Па-польску «муві» — гэта «гаворыць». Некаторым беларусам не падабалася. Гэта было ад пачатку. Частцы беларусаў, калі так сказаць, з больш апазіцыйнага кола. Была сітуацыя, калі мы на варшаўскай Празе (рэд. — раён Варшавы на правым беразе ракі Віслы) паказвалі фільмы «Бульбамуві». Адначасова была афіша выставы Міхала Анемпадыстава. І прыйшоў такі чувак і прычапіўся да бульбы. А я быў перакананы, што я нікога не абражаю. Бульба — гэта не абразлівае слова. Гэта страва беларусаў, яе можна прыгатаваць больш чым па ста рэцэптах. 

Мікалай Лаўранюк: Януш, дарэчы, вельмі добры кухар. У цябе быў нават нейкі канал, дзе ты робіш гэтыя стравы. 

Сяргей Чалы: 2015 год. І пасля гэтага ты ж быў неўязным у Беларусь? Гэта была абсалютная культурная адліга. «Бульбамуві» праходзіць практычна ў Менску.

Януш Гаўрылюк: Я ехаў як такі пераможца, Цэзар у гэты Менск. Коля запрасіў мяне як госця «Бульбамуві». Але і мой фільм удзельнічаў у фестывалі. Гэта быў праект «Хранатоп», куратарам якога быў Андрэй Кудзіненка. Я хацеў скарыць Менск. Ехаў праз Горадню і затрымаўся ў лідара гурта «Дзецюкі». Гэта была памылка. Мы прасядзелі цэлую ноч да раніцы. Я сеў у цягнік а шостай раніцы да Менску пасля гэтай нашай супольнай ночы. У вагоне былі вольныя месцы. Я сеў на нумар тры, вагон быў пусты. Прыйшла дзяўчына з нумарам месца чатыры. Яна села на нумар чатыры і мы так разам ехалі чатыры гадзіны. 

Мікалай Лаўранюк: Ну ты хоць ёй беларускае кіно паказаў?

Януш Гаўрылюк: Тады не. Проста трымаў закрыты рот. Бо не паспеў… 

Мікалай Лаўранюк: Не паспеў паказаць. 

Януш Гаўрылюк: Не, не паспеў раніцай памыць зубы. 

Мікалай Лаўранюк: Што было далей. Я сустракаю Януша на ганку і мы пазнаёміліся. Цеплыню такую адчулі адзін да аднаго. 

Януш Гаўрылюк: Першае, што я зрабіў, пацалаваў Мікалая ў руку. Памятаю гэта добра. Яны прыдумалі на «Лістападзе» канферэнцыю беларускіх кіношнікаў у кінатэатры «Мір». Усіх пасадзілі, круглы стол. Мне сказалі, што для мяне няма месца. Не хапіла крэсла. І мне крышку так зрабілася, што ўсе пра мяне забылі. І я памятаю, што такі беларускі кінарэжысёр Віктар Сямёнаў проста даў мне палову сваёй табурэткі. Мы сядзелі разам на адной табурэтцы. 

Мікалай Лаўранюк: Быў такі аншлаг, і «Лістапад», і «Бульбамуві».

Сяргей Чалы: Гэта проста быў конкурс музычных крэслаў — трэба паспець сесці.

Мікалай Лаўранюк: Калі я прыйшоў працаваць, я пабачыў, што столькі ёсць таленавітых, маладых і не вельмі маладых людзей, якія проста робяць кіно, якія не маюць падтрымкі, не маюць нічога. Але яны ёсць. І нашая мэта ў тым, каб даць ім магчымасць гэтае кіно паказаць і каб іх неяк інтэграваць паміж сабой і таксама з міжнароднай кінаіндустрыяй. 

Януш Гаўрылюк: Трэба скончыць пра гэты 2015 год. Гэта ў Беларусі пачынаецца такая адліга, у сувязі з вайной ва Украіне, я думаю. І трэба памятаць, што ў гэтым 2015 годзе Міністэрства культуры падрыхтавала дэкрэт прэзідэнта пра кінематаграфістаў. Карацей кажучы, была ідэя ў Мінкульце, што кожны, хто не ў дзяржаўнай кінаіндустрыі, каб здымаць, павінен атрымаць дазвол. Але гэтага не адбылося. 

2015 год — гэта было і крута, і не крута. Бо Андрэй Кудзіненка чакаў, што наш праект «Хранатоп» атрымае нейкі прыз на конкурсе. Але з раніцы мы ўжо ведалі, што так не атрымаецца. Што хтосьці іншы. І памятаю 2015 год, кінатэатр «Масква», атмасфера была зусім іншай, чым праз тры гады. У 2015 годзе гэта было так, што цэлы «Беларусьфільм» сядзеў пры бары, піў піва, а пад сталамі яшчэ і гарэлку. 

Сяргей Чалы: Творчая атмасфера.

Януш Гаўрылюк: Хтосьці сказаў мне: «Глянь, ідзе намесніца міністра культуры, якая хоча, каб той дэкрэт выйшаў» (гэта была Ірына Дрыга). Я вырашыў паразмаўляць з ёю. Яна ў канцы збегла ад мяне з кінатэатра. Я яе дагнаў ужо на вуліцы, сказаў: «Ірына, слухай, ведаеш, хто я?». Яна кажа: «Януш Гаўрылюк. Фестываль беларускага кіно “Бульбамуві”». І я яшчэ сказаў ёй: «Іра, памятай, не рабі крыўды беларускаму кіно». Яна адвярнулася і пайшла. І не зрабіла. 

Але гэта не канец гісторыі. Я вельмі тады раскруціўся ў Менску. У канцы паехаў на банкет у «Цэнтральны». Тут я патусіў з рэктарам акадэміі кінамастацтва, Алесяй Грыбок — гэта беларуская актрыса, іграла ў Курэйчыка ў фільме «Вышэй за неба». Там хтосьці яшчэ і хтосьці яшчэ. Усе ведаюць. Я прайшоў свае пяць хвілін, можна так сказаць. Час быў ужо выходзіць з банкета. Я выйшаў. … Актрысант Купалаўскага тэатру хацеў паказаць мне начны Менск. Я сказаў, што адыду, бо мне захацелася пасцаць. Потым аказалася, што кінатэатр «Цэнтральны» стаіць побач з галоўным будынкам беларускага КДБ. І аказалася, што я пасцаў на галоўныя дзверы КДБ. 

Мікалай Лаўранюк: А мне тэлефануе рэжысёр і кажа: «Коля, палундра, Януша забралі. Трэба ратаваць». Добра, што ўсё скончылася нармальна. 

Януш Гаўрылюк: Я думаю, што добра, што вы не ратавалі. Таму што каб вы ратавалі, у мяне не было б такой цікавай ночы. Трэба памятаць, што мы гаворым пра 2015 год і ў мяне быў польскі пашпарт. Таму мяне аднаго ноччу павазілі па Менску вялікім аўтазакам. Гэта было крута. Я тады карыстаўся польска-беларуска-рускім матам. 

Сяргей Чалы: Я думаў, мы будзем размаўляць пра лёс беларускага кіно…

Мікалай Лаўранюк: А чаму гэта не лёс беларускага кіно?

Януш Гаўрылюк: Гэта было кіно. І скажу чаму. Яны завезлі мяне да доктара. А ён кажа: «Прывітанне, поляко! Бярэм кроў?». Я кажу, што баюся, не трэба. Паехалі далей. Заехалі ў менскі пастарунак. І там я прасядзеў цэлую ноч. У клетцы сядзеў бомж з Піцера. Я не ў клетцы, я хадзіў курыць увесь час. Пазнаёміўся там з менскімі прастытуткамі, бо іх прывозілі вельмі часта. Калі ты ходзіш па Менску, ён такі чысты, файны, але ён мае і другі бок таксама. Гэта было вельмі цікава. Ну і ў канцы, раніцай прыйшлі следчыя. І гэта таксама як у фільме — адзін тоўсты, другі худы. Худы сказаў: «Не ўедзеш ужо ў Беларусь». І пайшлі. І раніцай мяне пасадзілі ў клетку з бамжом. А я з бэйджам «Госць “Лістапада”». Прыбягае цётка па сваю дачку. І так глядзіць на клетку, а ў клетцы я і бомж з Піцера. Яна кажа: «О, Януш Гаўрылюк!». І пайшла. Потым патэлефанавалі хлопцы з КДБ, пастарунковы сказаў, што перакладчыка не трэба, таму што ён (Януш) добра па-нашаму шпрэхае. Яны прыехалі, калі было ўжо дванаццаць. Прыйшлі гэтыя КДБ’істы — як кажуць, дрэнны і добры. Калі я з імі пайшоў наверх, усе дзверы там былі адчыненыя. І ўсюды такі бардак. Тут паперы нейкія, там крэслы. Тады я нагадаў сабе гэты фільм пра Франака Вячорку «Жыве Беларусь!». Я так смяяўся, што ў іх там сцэнарны ляп, а я іду як у гэтым фільме, — усё сапраўды. 

Не магу сказаць дрэнна пра гэтых КДБ’шнікаў. Яны спыталіся, ці мела да гэтай акцыі дачыненне польскае Міністэрства замежных спраў.

Сяргей Чалы: Ужо тады шукалі лялькаводаў.

Януш Гаўрылюк: Спыталі, як мне тут падабаецца. Я распавёў, што падтрымліваю беларускае кіно і раблю фестываль у Варшаве. І трэба змагацца за кіно. І мы так сур’ёзна паразмаўлялі. Была такая прыемная рэч, што адзін з іх запытаўся: «Будзеш да нас прыязджаць?». Кажу: «Канешне, трэба далей змагацца за беларускае кіно». Але адзін кажа, што ўсё, канец.

Мікалай Лаўранюк: Змагайся ў Польшчы.

Януш Гаўрылюк: Не, ён пайшоў проста дамовіцца, каб мне не давалі гэту забарону. Наш чалавек. Вярнуўся і сказаў, што ўсё будзе ок. Я не думаю, што ён мяне падмануў. Мы развіталіся. Мне сказалі, што трэба штраф аплочваць. Я даў грошы на штраф, сеў на трамвай і паехаў. Цяпер думаю, што той штраф супрацоўнікі пастарунку не аплацілі. У 2020 годзе перад выбарамі ў мяне на беларускай мяжы запыталіся, за што я меў забарону. Глянулі, здаецца, за штраф неаплачаны. Магчыма, таму я і не мог ездзіць чатыры гады ў Беларусь. 

Карацей, падарожжа на «Лістапад» было цікавае. 

Сяргей Чалы: Скразная думка, ужо не першы раз у трэцяй частцы праграмы праходзіць, пра нейкі залаты век культуры паміж дзвюма Плошчамі. Калі неяк усё незвычайным чынам развілася. Часам, нават не насуперак уладзе, а з яе дапамогай. І здавалася, што ўсё вось-вось можа быць як у нармальных развітых краінах.

Мікалай Лаўранюк: Ну не, не. Усё ў параўнанні. Калі параўноўваць з тым, што сёння мы маем, што там за лайк — вось туды, за рэпост — туды, за фільм — таксама туды, парушэнне зрабіў — давай, у гэты аўтамабіль, у якім Януш катаўся. Канешне гэта быў такі час лібералізацыі, адлігі. 

Сяргей Чалы: Гэта вельмі важная для мяне думка, што рэвалюцыя 2020 года шмат у чым была падрыхтавана людзьмі, якія пайшлі пасля Плошчы 2010 у культурныя праекты, у музыку, фестывалі, тэатр, ва ўсё, што заўгодна.

Мікалай Лаўранюк: Думаю, што маеш рацыю. 

Януш Гаўрылюк: Калі пра культуру, на жаль, тыя гады, пра якія ты кажаш, з 2010 па 2020, не менш гэтая адліга закранула кіно. Было настолькі добра, што з’явіўся гэты «Лістапад», нацыянальны конкурс. Бо «Бульбамуві» скончылася, не было фінансавання. Але з’явілася ў Менску пляцоўка, якая пачынала развівацца. Якая з кожным годам, я сачыў за гэтым, развівалася. Была такая дамова, што мы можам шмат паказваць. Я памятаю напрыклад у 2019 годзе, калі я зноў прыехаў у Менск на «Лістапад»… Былі дакументальныя фільмы Андрэя Куцілы і Максіма Шведа. Я хадзіў на ўсе паказы беларускага кіно ў межах «Лістапада». Было вельмі шмат людзей. Людзі ўсё гэта абмяркоўвалі. Выглядала як вялікі фестываль. І гэта было крута, калі я зноў сядзеў на цырымоніі і перамагалі фільмы, зробленыя «Белсатам». На дзяржаўным фестывалі. 

Мікалай Лаўранюк: Так было і ў 2016-м, і 2017-м. Толькі ў 2018-м нас цэнзура трохі кранула. Бо мы ўжо там зусім… Гэта было вельмі цікава. Не магу сказаць, што гэта была такая дамоўленасць, але такі сакрэт Палішынеля, напрыклад, белсатаўскія фільмы ўдзельнічалі ў «Лістападзе». Прасілі толькі адно — плашачку вось гэтую прыбраць. Але «Белсат» пісаў, што пяць нашых фільмаў на «Лістападзе». А вы адкрываеце каталог «Лістапада» і першы ліст — гэта партрэт самі ведаеце каго. Здаецца, нейкая такая фантастыка. 

Беларускае кіно, чым мы можам ганарыцца? Якія поспехі самыя вялікія? Насамрэч гэта дакументальнае кіно. 

Сяргей Чалы: Эксперыментальнае.

Мікалай Лаўранюк: Не, эксперыментальнае — гэта што? Гэта можа быць і дакументальнае, і ігравое. Але, канешне, калі гаварыць пра нейкія ўзнагароды, фестывалі — гэта беларускае дакументальнае кіно. Гэта фільм Аляксея Палуяна «Кураж», які быў у Берліне, гэта фільм Андрэя Куцілы «Сумма» на IDFA у Амстэрдаме і на фестывалі ў Варшаве.

Калі вяртацца, то, канешне, час адлігі, час усяго. Але ўсё роўна беларускія рэжысёры, беларускія кінематаграфісты заставаліся сам-насам. І добра, што быў «Лістапад», добра, што гэта было магчыма. Калі я яшчэ не працаваў там, я думаў пра «Лістапад», як у гэтай аўтарытарнай краіне існуе такі фестываль, які з’яўляецца проста выспай вольнасці. І ты бачыш там гэтыя фільмы, бачыш, што гэта могуць быць і палітычныя фільмы. Кожны год была дыпламатычная праца, каб гэтыя ўсе дамоўленасці, каб гэтыя фільмы трапілі ў праграму.

Сяргей Чалы: З рознымі людзьмі, розных творчых прафесіяў гаворыш пра гэта і кожны кажа прыкладна гэта пра сваю сферу. Ну, вось як магло быць, дзе ўсё забаронена, гэта значыць у кожнага ўсё забаронена акрамя іх сферы. І з гэтых выспачак насамрэч новая Беларусь і складвалася. Вось такі трагічны…

Мікалай Лаўранюк: Трагічна… Я б так не казаў. Канешне, гэта вельмі цяжкія часы і мы ўсе ведаем, што адбываецца, але крыж на беларускім кіно не трэба ставіць. Бо гэтыя ўсе рэжысёры, якія былі на «Бульбамуві», якія былі на «Лістападзе», якія зараз з’ехалі ў розныя краіны, яны працягваюць працаваць. Зараз, напрыклад, беларускі фільм «Радзіма» Аляксандра Міхалковіча і Ганны Бадзяка трапіў у намінацыю Еўрапейскай кінаакадэміі. Гэта еўрапейскі оскар па сутнасці. І гэта такая канкурэнцыя. Гэта фільм пра дзедаўшчыну ў беларускім войску. І такіх прыкладаў можна шмат паказаць. 

Януш Гаўрылюк: Гэта фільмы, вытворчасць якіх пачыналася яшчэ ў Беларусі. Прайшло тры гады. Гэта як «Бульбамуві» — памежны фестываль, бо мы пакажам фільмы, праца над якімі пачыналася яшчэ ў Беларусі. 

Мікалай Лаўранюк: Я ведаю, якое беларускае кіно будзе жыць заўсёды — гэта анімацыя. У Варшаве быў паказ фільму, які называўся «Кроў і караоке». Вельмі таленавітага беларускага рэжысёра Юрыя Семашкі.

Януш Гаўрылюк: Лаўрэата «Бульбамуві – 2022».

Мікалай Лаўранюк: Цікавы прыклад — «Смеццевая галава». У яго ёсць фільмы пра паэта, які піша пра ўсякае гаўно. І гэта з такім гумарам, з такім кінематаграфічным пачуццём. Ён усё гэта робіць сам. «Смеццевая галава» — ён аператар, рэжысёр, актор. Ты бачыш, што чалавек таленавіты, што ён сам сабе зрабіў.

Януш Гаўрылюк: Далей павінна быць праца прадусараў. Гэта трэба паказваць тым, у каго ёсць грошы, і потым з гэтага рабіць сапраўдны фільм.

Мікалай Лаўранюк: Ну, гэта такая праца, вельмі доўгі шлях. 

Сяргей Чалы: Ці мог ты, Януш, уявіць пасля ўсяго, што здарылася, што твой фестываль зноў стане папулярным?

Януш Гаўрылюк: Мне цяжка паверыць у гэта.

Мікалай Лаўранюк: Сітуацыя такая — Януш пачынаў як панк усё гэта, а зараз з’яўляецца дырэктарам галоўнага фестывалю беларускага кіно. Я пачынаў з працы на беларускім дзяржаўным фестывалі «Лістапад», а зараз вось хачу быць панкам. Але не ведаю, як гэта зрабіць. Калі хто з вас ведае якія курсы мо, напішыце ў каментах, калі ласка. 

Януш Гаўрылюк: Прыходзь 25 лістапада а 23 вечара на Пукста, будзеш панкам. 

Сяргей Чалы: Пра што ж здымаць цяпер? Я ўсюды, не толькі ў кінематографе, сачу за тым, як жа перапрацоўваецца гэты досвед рэвалюцыі і контррэвалюцыі 2020 года. І я вам скажу, што пакуль мастацтва, як казаў Косцік у «Пакроўскай браме», яшчэ ў вялікім абавязку.

Мікалай Лаўранюк: Па-першае, кіно не мусіць нічога. Калі ёсць такое, што «беларускае кіно павінна быць такім, і такім і такім»… Як чалавек хоча зрабіць, так і робіць. Хтосьці хоча зрабіць рэалістычным фільм. Гэта не можа быць пад прымусам. 

Сяргей Чалы: Ну, а хтосьці робіць фільм «На іншым беразе».

Мікалай Лаўранюк: Вось пра гэта не трэба, калі ласка. 

Януш Гаўрылюк: Калі мы рабілі конкурс «Бульбамуві» да 2015 года, прыходзілі фільмы да нас, для мяне там заўсёды была такая праблема, што гэта фільмы-калькі, толькі ў беларускім лесе адбываюцца нейкія падзеі. Альбо хтосьці робіць фільм выдуманы, што акрамя яго самога ніхто не разумее, пра што ён. Людзі жылі ў Беларусі і не бачылі таго, што навокал іх. Гэта таксама была і ёсць праблема кіно «Беларусьфільму». Глядзіш такое кіно і не ведаеш, у якой краіне адбываюцца падзеі. 

2020 год зрабіў так, што беларусы пабачылі, што вакол іх адбываецца. І гэта таксама адлюстроўваецца ў фільмах на «Бульбамуві» пасля 2020-га. Можа зашмат гэтага, але людзі паказваюць у мастацтве тое, што яны перажылі, тое, што бачылі. Раней гэтага не было. 

Мікалай Лаўранюк: Я ўзгадаў пра такі фільм, дакументальны, дарэчы, таксама эксперыментальны. Называецца ён «Мара». Гэта фільм Сашы Кулак. Дакументальны фільм пра беларускія пратэсты, але ён ідзе ў кірунак казкі. Галоўная гераіня — мастачка, якая ў вобразе белай каралевы выходзіць на пратэсты. Гэта вельмі добры фільм, ён таксама атрымаў шмат узнагарод. І, мне здаецца, што беларускае кіно пойдзе ў гэты бок. Можа, яшчэ час у нейкім такім рэалістычным напрамку гэта паказваць, але step by step калісьці будзе такое.

Януш Гаўрылюк: У гэтым годзе на «Бульбамуві» будзе таксама шмат пратэстнага кіно. Мне падаецца, што гэта ўжо людзям крыху… Было б добра, каб пачаць яшчэ і ігравое кіно.