Аляксандр Мураўёў даў інтэрв'ю Austria Presse Agentur. У яго падрыхтоўцы ўдзельнічалі журналісты тэлеканалу «Белсат» і БРЦ. Матэрыял падрыхтаваны пры падтрымцы Міжнароднага кансорцыума журналістаў-расследавальнікаў ICIJ і «Кіберпартызанаў».

«Да таго, што адбылося ў дачыненні да мяне, я сёння стаўлюся як да злачынства супраць правасуддзя. І ўсё, што адбывалася, — гэта злачынства», — кажа Аляксандр Мураўёў. У размове з журналістамі ён трымаецца ўпэўнена, часам усміхаецца і смяецца. Хоць пару разоў зрываецца — бізнесоўцу, падобна, не падабаюцца пытанні пра тое, хто за ім стаяў, і словы пра тое, што ён пацярпеў крах.

Каб запісаць з ім інтэрв'ю, журналістам давялося ляцець у Абʼяднаныя Арабскія Эміраты. Менавіта тут пасля вызвалення з беларускай калоніі ў снежні 2022 года жыве бізнесовец. Ягоная гісторыя поспеху ў Беларусі скончылася судом пасля няўдалага ўкладання ў завод «Мотавела». Пачалася ж у двухтысячных з куплі шклозаводу «Ялiзава». Росквіт гэтага прадпрыемства зрабіў з Аляксандра Мураўёва аднаго з самых уплывовых і медыйных беларускіх бізнесоўцаў. БРЦ прыгледзеўся да постацяў, якія за ім стаялі ў той час і маглі дапамагчы пабудаваць імперыю.

Справа «Мотавела»

Аляксандра Мураўёва і іншых фігурантаў справы «Мотавела» затрымалі ў чэрвені 2015-га: тады ён спрабаваў вылецець з Менску ў Вену. Прыкладна праз паўтара года суд абвясціў прысуд — 11 гадоў калоніі з канфіскацыяй маёмасці. Бізнесоўца прызналі вінаватым у махлярстве, раскраданні, ухіленні ад выплаты падаткаў.

«Я яму так і сказаў: не зробіш — сядзеш у турму <...> Я не быў прыхільнікам таго, каб яго пасадзілі. Але я яму нагадаў: ... калі толькі ў цябе выявяць парушэнне закона і махлярства, я цябе абараняць не буду. І ён сеў», — так Аляксандр Лукашэнка казаў пра Мураўёва пасля прысуду.

Гэтымі словамі ён аказаў ціск на суд, настойвае ў размове з журналістамі бізнесовец. Яны прагучалі на чацвёрты дзень пасля абвяшчэння прысуду, калі рашэнне яшчэ не набыло моц, а абарона падала апеляцыю.

Мураўёў адседзеў сем з паловай гадоў. Выйшаўшы на волю, у размове з журналістамі ён заяўляе, што хоча вярнуць свой бізнес і атрымаць доступ да актываў. Да моманту вызвалення беларускія прадпрыемствы Мураўёва збанкрутавалі, а кампаніі ў Аўстрыі былі ліквідаваныя. Менавіта адтуль як дырэктар і саўладальнік групы кампаніяў ATEC ён прыйшоў у беларускі бізнес.

«Яны не збанкрутавалі, іх абрабавалі. Гэта розныя рэчы», — настойвае бізнесовец.

Камусьці было выгадна раскруціць крымінальную справу, знайсці нейкі загадзя спланаваны намер і пасадзіць чалавека на 10 гадоў, лічыць юрыст Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Міхаіл Кірылюк. Паводле яго, пакаранне, прызначанае Мураўёву, непамернае парушэнню. Тое, што ў прысудзе апісваецца як злачынныя дзеянні, на Захадзе не лічыцца злачынствам, а падобныя сітуацыі разглядаюцца ў межах грамадзянска-прававых спрэчак.

«Калі прытрымлівацца апісання ў прысудзе, то няма ўпэўненасці, што ў прынцыпе злачынства мела месца <...> Я купіў прадпрыемства ці не купіў? <...> Я маю права распараджацца ці не? Гэта значыць, калі я палічыў патрэбным, што для максімізацыі прыбытку мне трэба заасфальтаваць пляцоўку і вярнуць пазыкі выканкаму і ў тым ліку вярнуць пазыкі майму ж прадпрыемству, то ў чым праблема?»

Станаўленне «шклянога караля»

На пачатку нулявых шкляны бізнес быў на ўздыме. З 1990-х прадпрыемствы харчовай прамысловасці на постсавецкай прасторы мелі праблемы праз дэфіцыт шклатары. Попыт працягваў перавышаць прапанову і да пачатку нулявых. У Расеі, напрыклад, замест неабходных 8 млрд піўных бутэлек выраблялі блізу 3 млрд. Рынак шкляной тары Беларусі, Расеі і Украіны быў адзіным, узгадвае Аляксандр Мураўёў: «Ніякіх перашкодаў руху тавару не існавала».

Пры гэтым бізнесовец кажа, што не ведаў пра рост гэтай галіны ў той перыяд:

«Калі ATEC набываў акцыі, я як кіраўнік набываў, я наогул не бачыў ніякай кан'юнктуры, таму што я на той момант не прадаў ніводнага трохлітровага слоіка. <...> Тая прадукцыя, якую вырабляў шклозавод “Ялізава”, увогуле не была патрэбная на рынку. <...> Мусіла праводзіцца велізарная складаная праца па стварэнні новых магутнасцяў, па ўкараненні гэтых магутнасцяў у рынак», — сцвярджае Мураўёў. А шклозавод «Ялізава», з ягоных словаў, не вырабляў запатрабаванай, дэфіцытнай шклатары.

Да 2001 года ў Беларусі працавала сем шклатарных заводаў, узгадвае Мураўёў. Да 2002-га тры з іх — у пасёлках Глуша, Гута і Залессе — спынілі вытворчасць. У чатырох астатніх прадпрыемстваў — Гомельскага і Гарадзенскага шкляных заводаў, «Белеўратары» і шклозаводу «Ялізава» (на базе шклозаводу «Кастрычнік») — былі прыкладна роўныя магутнасці. Пры гэтым, адзначае бізнесовец, у тэхналагічным абсталяванні «Белеўратара», напрыклад, апярэджвала «Ялізава».

У 2001 годзе Аляксандр Мураўёў стаў уладальнікам і дырэктарам аўстрыйскай кампаніі ATEC Handelsgesellschaft mbH. [*] [*] [*] [*] У 2004-м узначаліў ATEC Holding GmbH. [*] [*] У той перыяд група ATEC увайшла на беларускі рынак шкла: у 2002-м выкупіла кантрольны пакет акцыяў горадаўтваральнага шклозаводу ў Ялізава ў папярэдняга замежнага інвестара — канадскай кампаніі Consumers Packaging Inc (CPI), у сярэдзіне нулявых набыла «Белеўратару», у 2008-м запусціла вытворчасць шклатары на Гомельскім заводзе.

То бок групе ATEC належалі тры з чатырох беларускіх вытворцаў шклатары. Але аб манапольным становішчы на рынку і гаворкі быць не магло, настойвае Мураўёў. З ягоных словаў, рынак быў супольным у некалькіх краінаў і канкурэнтаў было дастаткова.

Тым не менш бізнесмен, які раней не меў дачынення да шкляной прамысловасці, займеў некалькі прадпрыемстваў на рынку, які расце і з'яўляецца патэнцыйна прыбытковым. Дапамагчы яму ў гэтым маглі ўплывовыя партнёры. Некаторыя з іх мелі доступ у самыя высокія кабінеты.

Свой чалавек ва Упраўсправамі

Напрыклад, брат бізнесоўца Сяргей. Ён стаў саўладальнікам ATEC Handelsgesellschaft mbH у 2001 годзе з доляй 10%. [*] [*] Удзел у бізнесе брата Сяргей Мураўёў як мінімум у 2003 – пачатку 2004 года сумяшчаў з працай у кампаніі «Белая Русь», якая належыць Кіраўніцтву справамі прэзідэнта. [*] [*] [*] Кіраўніцтва справамі падмінала пад сябе нават не асобныя кампаніі, а цэлыя сферы эканомікі.

«Так, два ці тры гады Сяргей працаваў у “Белай Русі”. <...> У мяне не было з гэтай кампаніяй ніякіх — ні гандлёвых, ні інвестыцыйных узаемаадносінаў. А тое, што мой брат у ёй працаваў, — ён добры досвед атрымаў як менеджар, як спецыяліст <...> Ну, захацеў працаваць у “Белай Русі” і працаваў у “Белай Русі”, менеджарам нейкім, нейкія гандлёвыя праекты рэалізоўваў. Ён жа самастойны чалавек, мой брат», — кажа Мураўёў, адказваючы на пытанне журналістаў пра магчымую сямейную пратэкцыю.

Прадпрыемствы, якія належалі групе ATEC, у тыя гады хутка развіваліся. Напрыклад, да пераходу да ATEC шклозавод «Ялізава» вырабляў чатыры віды шкляных слоікаў і бутэлек, пасля — асартымент заводу пашырыўся да больш чым 30 найменняў. Кампанія ўклала ў рэканструкцыю заводу і мадэрнізацыю вытворчасці каля $41 млн. З аўтсайдараў прадпрыемства стала адным з лідараў беларускай шкляной прамысловасці. З 2002 па 2006 гады завод павялічыў выпуск прадукцыі ў 6,5 разу.

Яшчэ адзін шкляны актыў ATEC — вытворчасць шклатары на Гомельскiм шклатарным заводзе — таксама прыклад поспеху. Група ATEC пачала яго праектаванне напрыканцы 2006-га. Праз два гады вытворчасць увялі ў эксплуатацыю. У 2011 годзе аб'ём выпуску прадукцыі вырас прыкладна на 30% у гадавым выражэнні, прыбытак дасягнуў 15 млрд рублёў, а рэнтабельнасць — амаль 18%. Грошай хапала і на вытворчасць, і на выплаты пастаўшчыкам. Сярэдні заробак на заводзе ў 2011 годзе павялічыўся з 1,7 млн рублёў да 3,3 млн рублёў.

Поспехі шклозаводу «Ялізава» адзначыў нават Аляксандр Лукашэнка. У 2006 годзе ён сказаў, што група ATEC «цалкам выканала ўсе інвестыцыйныя і сацыяльныя абавязанні», і назваў шклозавод «Ялізава» прыкладам таго, як павінныя працаваць дзяржаўны і прыватны капіталы. Дадатковым знакам прызнання для Мураўёва стаў медаль за працоўныя заслугі. Лукашэнка прызначыў бізнесоўцу ўзнагароду ў 2006 годзе.

«Я быў нармальным, я быў звычайным, я быў такім, якім я павінен быць. <...> Я проста рабіў тую працу, якую абавязаны бізнесмен рабіць. Нічога асаблівага», — запэўнівае праз амаль дваццаць гадоў Аляксандр Мураўёў.

Купля «Мотавела»

«Ён адрадзіў пасёлак — там жыць прыемна. Які ён аўстрыяк? Наш чалавек. Калі яшчэ мотавелазавод гэты чалавек выцягне, чаго тады вартыя мы?» — казаў Лукашэнка пра Мураўёва ў 2007 годзе. Ён меў на ўвазе завод «Мотавела», які група ATEC набудзе ў 2007 годзе, абавязаўшыся ўкласці ў яго $20 млн, каб выцягнуць з працяглага крызісу.

Холдынг «звычайнага бізнесоўцы» Мураўёва ATEC набыў «Мотавела», апярэдзіўшы італьянскага вытворцу матацыклаў Cagiva і кампанію «Амкадор» бізнесоўца Аляксандра Шакуціна. Першы быў на той момант вядомы ва ўсім свеце як удзельнік і пераможца этапаў самых прэстыжных шасэйна-колавых мотагонак MotoGP, другі пазней стаў вядомы як «гаманец» Лукашэнкі і трапіў за гэта пад санкцыі ЕЗ. Чаму ўгоду не падпісалі з Шакуціным — невядома, а продаж канцэрну Cagiva за пару гадоў да гэтага заблакавалі ўлады. Нібыта італьянцы скарацілі б колькасць работнікаў заводу на дзве траціны, прадукцыя стала б занадта дарагой для спажыўца, а італьянскі ўладальнік у выніку адмовіўся б ад вытворчасці ровараў. Са словаў Мураўёва, было яшчэ двое прэтэндэнтаў на куплю заводу.

З нейкіх прычынаў аўстрыйскія інвестары з няпрофільнага сектару (ATEC тады займаўся вытворчасцю шклатары) зацікавілі афіцыйны Менск больш, чым дасведчаны італьянскі вытворца і значна больш блізкі па профілі «Амкадор». «Мотавела» без тэндару прадалі аўстрыйскай кампаніі на чале з Аляксандрам Мураўёвым амаль за $7,3 млн (15,6 млрд рублёў).

Аўстрыйскі інвестар абавязаўся не толькі пагасіць пазыкі прадпрыемства, якія перавышалі, па нашых падліках, 35 млрд рублёў, але і ўкласці ў яго яшчэ $20 млн. Акрамя таго, у 2012-м ATEC абавязалася вывесці вытворчасць на 500 тыс. ровараў і 30 тыс. матацыклаў.

Гэта было амбітнай мэтай: у 2005 годзе «Мотавела» практычна збанкрутаваў. Рабочыя, якім не выплацілі заробак, абвесцілі страйк і перакрылі Партызанскі праспект у сталіцы. Яшчэ праз год знос абсталявання дасягнуў 95%. У 2006-2007 гадах Менгарвыканкам па загадзе Лукашэнкі спрабаваў выратаваць завод і вылучыў прадпрыемству субсідыю ў 17,3 млрд рублёў (гэта сума да дэнамінацыі 2016 года, больш за $8 млн). Але была ўмова: у 2006 годзе завод павінен быў нарасціць вытворчасць мінімум на 157,8%, а ў 2007-2012 гадах «Мотавела» кожны год мусіла павялічваць выпуск прадукцыі на 110% у параўнанні да папярэдняга года. Таксама сярод захадаў падтрымкі была прадугледжаная пазыка з дзяржбюджэту сумай 18,3 млрд рублёў і крэдыт на 3 млрд рублёў ад «Белпрамбудбанку».

Пачынаючы з 2008 года — праз год пасля куплі АТЕС — прадпрыемства некалькі разоў спынялася. На планавыя паказнікі выйсці не атрымалася нават у 2013 годзе. Тады Лукашэнка прыехаў на завод, дзе яму пацвердзілі, што інвестар уклаў агавораную суму. Аднак на развіццё вытворчасці была накіраваная толькі невялікая яе частка. Мураўёў паабяцаў рэалізаваць усе планы ў бліжэйшыя гады і папрасіў растэрміноўку па крэдытах. Лукашэнка пагадзіўся «апошні раз падставіць плячо», але паабяцаў сачыць за дынамікай прадпрыемстваў Мураўёва.

Тады ж, у верасні 2013-га, паведамлялася, што праблемы былі і ў іншых прадпрыемстваў групы ATEC — шклозаводу «Ялізава» і Гомельскага шклатарнага заводу. Прадпрыемствы адчувалі фінансавыя складанасці, не маглі разлічыцца па крэдытах. Праз месяц улады выставілі сваю долю ў «Ялізава» на аўкцыён. Дзеля справядлівасці адзначым, што акцыі шклянога заводу былі не адзіным актывам, ад якога ўрад тады вырашыў пазбавіцца. Разам з імі на таргі выставілі акцыі яшчэ некалькіх дзясяткаў прадпрыемстваў.

Сляды на шкле

Поспех, падобна, перастаў спадарожнічаць Аляксандру Мураўёву. Магчыма, разладзіліся адносіны з партнёрамі. У размове з БРЦ бізнесмен настойвае, што не залежаў ад іх.

«Суддзя спрабавала растлумачыць, што ў кожнага ёсць хтосьці над ім, а ў таго, хто над ім, ёсць яшчэ хтосьці над ім. Дык вось, нада мной не было. Я — кіраўнік, такі, якім павінен быць кіраўнік групы прадпрыемства ATEC, які здольны як мінімум ацэньваць сітуацыю, будаваць планы і імкнуцца іх рэалізоўваць», — сцвярджае бізнесмен.

Тым не менш БРЦ атрымалася знайсці людзей, якія маглі стаяць за Мураўёвым.

Інвестыцыі ў шкляныя прадпрыемствы Беларусі ішлі праз аўстрыйскую кампанію ATEC Holding. У яе ў розны час было некалькі акцыянераў: аўстрыйская ATEC Handelsgesellschaft mbH, брытанская J&W Sanderson Limited, а таксама кіпрскія Permanent Trading Limited, Remolino Trading Limited і Gaflotrade Limited. Апошнім аднаасобным уладальнікам ATEC Holding у 2015 годзе стала Madison Park, S.A., якая прыйшла замест Permanent Trading. [*] [*] [*] [*]

ATEC Handelsgesellschaft mbH у 2001 годзе стварыў грамадзянін Аўстрыі Зігфрыд Кемедзінгер, які і цяпер надае розныя паслугі юрыдычным асобам. [*] [*] Менш чым праз месяц пасля адкрыцця Кемедзінгер перадае кампанію Аляксандру Мураўёву. Той робіцца аднаасобным уладальнікам, але пазней дзеліцца долямі. [*] [*]

Адным з першых яе акцыянераў з доляй 3% — у той жа дзень, што і брат Аляксандра Мураўёва Сяргей, — становіцца грамадзянін Беларусі Яўген Чанаў. Тады ж ён уваходзіць у лік дырэктараў кампаніі. [*] [*] [*] [*]

Ягонае імя ўжо гучала ў расследаваннях аб падпольнай імперыі Віктара Шэймана — чалавека, якога называюць найбліжэйшым паплечнікам Аляксандра Лукашэнкі і абвінавачваюць у забойствах ягоных палітычных апанентаў у 90-х.

Яўген Чанаў нарадзіўся ў Расеі, але служыў у 5-й брыгадзе спецназу, якая месціцца ў Мар'інай Горцы ў Менскай вобласці. З канца 2019-га і частку 2020-га Чанаў узначальваў «ГардСэрвіс» — першую і пакуль адзіную ў Беларусі прыватную ахоўную кампанію з правам насіць зброю. [*] [*]

Пра сувязь «ГардСэрвісу» з Шэйманам мы распавядалі ў адным з нашых папярэдніх расследаванняў. Чанаў адказваў за бяспеку ў «Белгеапошуку» — кампаніі з доляй дзяржавы. Пазней фірма перайшла да людзей Шэймана і разведвала для іх радовішчы золата ў Афрыцы.

Аляксандр Мураўёў катэгарычна адмаўляе сувязі з Віктарам Шэйманам.

«Я ўпершыню чую, што ён [Яўген Чанаў] чалавек Шэймана. Тады [у перыяд супрацы з Аляксандрам Мураўёвым] дакладна ён ніякіх кантактаў з Шэйманам не меў. Прынамсі, я пра гэта нічога не ведаў», — заявіў бізнесовец.

Паводле Мураўёва, Чанаў займаўся ў яго бяспекай і сачыў, каб супрацоўнікі заводу не пілі і не кралі. Доля ў бізнесе ў Чанава была, але сімвалічная.

«Чанаў быў адным з дырэктараў. <...> У Чанава былі досыць вузкія функцыі і практычна менавіта па-за бізнесам. <...> Ён адказваў за пастаноўку службы бяспекі, на шклозаводзе “Ялізава” ў тым ліку. Гэта ягоная профільная дзейнасць. Наймаў людзей, кантраляваў, ставіў іх, каб яны, скажам так, сачылі, каб не кралі і, у тым ліку, дарэчы, каб п'яныя на працу не хадзілі, — гэта ягоная таксама была праца», — распавядае Мураўёў. 

Чанаў значыўся сярод дырэктараў ATEC Handelsgesellschaft да 2003-га, а сярод саўладальнікаў — да траўня 2004-га. [*] [*] [*] [*]

Як мінімум у 2004 годзе ён быў дырэктарам аднаго з беларускіх прадпрыемстваў ATEC — «Вікліф»/«Еліпак». [*] [*] Гэта дзве назвы, якія ў розны час мела прадпрыемства, якое вырабляе ўпакоўку. Акрамя таго, працуючы ў Мураўёва, Чанаў узначаліў Фонд ветэранаў спецыяльных падраздзяленняў «АСА». [*] [*] Офісы фонду і прадстаўніцтва ATEC Handelsgesellschaft размяшчаліся на адным паверсе ў будынку на вуліцы Някрасава ў Менску. [*] [*]

На працу да Віктара Шэймана Чанаў перайшоў праз шмат гадоў пасля завяршэння супрацы з Аляксандрам Мураўёвым. І не ён адзін. Мы вывучылі біяграфіі людзей, якія працавалі з Мураўёвым, і налічылі такіх прыкладаў каля дзесяці. Некалькі высокапастаўленых супрацоўнікаў ягоных прадпрыемстваў пасля сталі вядомыя як «людзі Віктара Шэймана» і перайшлі на працу ў структуры, звязаныя з правай рукой Аляксандра Лукашэнкі.

Ключ ад усіх дзвярэй

Адным з акцыянераў ATEC Holding (уваходзіла ў групу ATEC) была брытанская J&W Sanderson. БРЦ высветліў, што гэтая кампанія звязаная з бізнесменам Аляксеем Ваганавым. Некаторыя СМІ пісалі, што менавіта ад яго да Мураўёва перайшло званне «шклянога караля» Беларусі. Па дадзеных медыяў, менавіта Ваганаў прыцягнуў у «Ялізава» лідара па вытворчасці шклатары ў Канадзе — кампанію CPI. Гэта было за шэсць гадоў да таго, як на завод прыйшла група ATEC, — у 1996 годзе.

У перыяд, калі група ATEC пачынала інвеставаць у «Ялізава», Ваганаў уваходзіў у Палату прадстаўнікоў, дзе ўзначальваў камісію па грашова-крэдытнай палітыцы і банкаўскай дзейнасці. У прэсе яго называлі эканамічным дарадцам Уладзіміра Канаплёва — спачатку намесніка старшыні, а пазней і старшыні палаты. З 1994-га па 1996-ы Канаплёў быў галоўным памочнікам прэзідэнта Беларусі. Акрамя таго, ён лічыўся найбліжэйшым сябрам Аляксандра Лукашэнкі са студэнцкіх часоў, калі яны вучыліся ў Магілёўскім педінстытуце. Верагодна, менавіта сувязі дазволілі Ваганаву сумяшчаць дэпутацтва і бізнес. Закон гэта наўпрост забараняў.

«Ваганаў стаў дэпутатам не таму, што яго любіў выбарнік, а таму што быў Канаплёў. Больш за тое, Ваганаў не марнаваў час дарма ў Палаце прадстаўнікоў. <...> [Ён] атрымліваў доступ не толькі да фармулёвак праектаў законаў, ён мог лабіяваць свае інтарэсы. <...> Ён заўсёды быў у дваццатцы, у пяцідзясятцы самых уплывовых бізнесменаў. <...> Дэпутаты мелі абмежаваныя магчымасці ўжо камунікаваць з урадам. Але калі ты эканамічны дарадца чалавека, які ўваходзіць у тройку ў палітычнай іерархіі краіны, то, вядома, цябе прыме любы міністр, ён будзе з табой размаўляць», — распавёў БРЦ дырэктар Цэнтру «Еўрапейскі дыялог» Анатоль Лябедзька.

У 2007 годзе Канаплёў сышоў у адстаўку. Але Ваганаў захаваў уплыў і сувязі з уладамі і пасля яго сыходу. У кастрычніку 2014 года ён, напрыклад, адправіўся ў Францыю ў адзін дзень з віцэ-прэм'ерам Пятром Пракаповічам, намеснікам міністра прамысловасці Паўлам Уцюпіным і кіраўніком МУС Ігарам Шуневічам. [*] [*] [*]

Партнёры з Расеі

Сваімі асноўнымі рэальнымі партнёрамі Аляксандр Мураўёў называе групу расейскіх інвестараў. Кажучы пра саўладальнікаў ATEC, мы згадалі некалькі кампаніяў, але распавялі больш падрабязна толькі пра дзве — Baxworth Trading і J&W Sanderson. Але былі і іншыя — гэта Permanent Trading, Remolino Trading і Gaflotrade.

З судовых дакументаў па справе «Мотавела» мы ведаем, што бенефіцыярам Permanent Trading лічыцца сам Мураўёў, бенефіцыярам Remolino Trading называюць расейца Яўгена Лямяскіна, а бенефіцыярам Gaflotrade — яшчэ аднаго расейца Юрыя Мураўёва (ён не сваяк Аляксандра Мураўёва). [*]

Юрыю Мураўёву, як мінімум паводле дадзеных на 2019 год, належала 93% у шклозаводзе «Ворга» ў Смаленскай вобласці, які ўваходзіў у холдынг ATEC. [*] [*]

Таксама ён быў саўладальнікам і да гэтага часу лічыцца дырэктарам заводу па вытворчасці мінеральнай вады ў Расеі. [*] [*] На момант прыходу аўстрыйцаў на шклозавод «Ялізава» Юрый Мураўёў быў расейскім чыноўнікам: ён адказваў за дарожны фонд у Ніжагародскай вобласці. [*] [*]

Сам Аляксандр Мураўёў адгукаецца пра яго кампліментарна: «Юра, як бізнесмен, ён моцны, ён самастойна дзейнічаў, і па ягоных этычных на той момант якасцях і дзелавых ён уносіў каласальны ўнёсак у працу сходу ўдзельнікаў, у акцыянерную працу. <...> Для мяне важна, каб чалавек быў здольны прымаць уласнае рашэнне. <...> Таму што, калі я ведаю, што перада мной не сапраўдная асоба, то, натуральна, я павінен ведаць, хто тады сапраўдная. Юра сапраўдны, абсалютна сапраўдны». Аляксандр Мураўёў таксама дадаў, што Юрый павіншаваў яго з вызваленнем.

Двое іншых расейцаў у спісе партнёраў фігуруюць у шматлікіх іншых фірмах у звязцы з Юрыем Мураўёвым — гэта Пётр Васкэ і ўжо згаданы Яўген Лямяскін. У афшорных злівах, якімі з намі падзяліўся Міжнародны кансорцыум журналістаў-расследавальнікаў, мы знайшлі дзве ўгоды расейскіх бенефіцыяраў «Ялізава» з іншымі ўплывовымі людзьмі. Адну з Анатолем Тарнаўскім — найбуйнейшым нафтавым «гаманцом» Аляксандра Лукашэнкі. З лістоў Васкэ да афшорнага правайдара MeritServus мы ведаем, што той узгадніў з Тарнаўскім умовы перадачы кампаніі Steeleron «яму [Тэрнаўскаму] ад нас [Васкэ і ягоны кліент, бенефіцыяр Steeleron]». У тым жа лісце Васкэ просіць правайдара пацвердзіць, што Яўген Лямяскін больш не з'яўляецца бенефіцыярам Steeleron. Тарнаўскі фігураваў у адным з нашых нядаўніх расследаванняў. Там жа згадваўся і Пётр Васкэ. Мы ведаем, што Васкэ — юрыст і натарыус з офісам у Маскве.

Другая ўгода тычылася фірмы, якой належала нерухомасць у Беларусі, — «Мэйншып Рыэлці». Ёй валодалі Юрый Мураўёў, пазней Васкэ, Лямяскін, перад гэтым — іх афшоры. [*] [*] А ў 2014-2015 гадах — Сяргей і Мікіта Яўлахавы. [*]

Сяргей Яўлахаў — былы віцэ-прэзідэнт «Транснафты». Расейскае расследавальніцкае выданне «Праект» называла яго даверанай асобай прэзідэнта «Транснафты» Сямёна Вайнштока. Той, у сваю чаргу, лічыўся чалавекам, блізкім да Уладзіміра Пуціна. Мікіту Яўлахава называюць венчурным інвестарам.

Развод з партнёрамі

Аднак у працы з партнёрамі ў Мураўёва не ўсё ішло добра. Васкэ быў адным з людзей, якія прадстаўлялі інтарэсы Remolino Trading. [*] У сваіх паказаннях па справе «Мотавела» ён сцвярджаў, што Remolino Trading уклала ў АТЕС Holding каля €70 млн. [*] Юрыст настойваў, што Remolino праз АТЕС Holding інвеставала і валодала «Мотавела», шклозаводам «Ялізава», Гомельскім шклатарным заводам і «Белеўратарай». Аднак у пазней гэтыя кампаніі за выключэннем шклозаводу «Ялізава» без згоды Remolino Trading перадалі падкантрольным Мураўёву кампаніям.

Пры гэтым Васкэ не вядома, каб Permanent Trading, бенефіцыярам якой быў Аляксандр Мураўёў, інвеставала ў АТЕС Holding уласныя сродкі. Юрыст сцвярджае, што Мураўёў выкарыстаў грошы, прызначаныя на інвестыцыі, на асабістыя патрэбы — для куплі «рухомай і нерухомай маёмасці ў Расеі, Аўстрыі і ААЭ». [*] Нібыта бізнесмен стаў заможным чалавекам толькі пасля таго, як Remolino Trading пачала інвеставаць у беларускія прадпрыемствы і страціла грошы. На 2011 год, паводле ацэнкі Remolino Trading, Мураўёў мог вывесці блізу $10 млн, казаў Васкэ.

Незадаволены тым, як Аляксандр Мураўёў вядзе справы, мяркуючы па ўсім, быў і ягоны цёзка з Расеі. Галоўнай памылкай беларускага бізнесоўцы Юрый Мураўёў у сваіх паказаннях падчас дасудовай вытворчасці назваў фактычнае кіраванне ўсёй дзейнасцю бізнесу: «узнікае спакуса “адшчыкнуць сабе” з агульнай кішэні». [*] Ён дадаў, што ў 2008 годзе паміж Юрыем, Аляксандрам і іншымі акцыянерамі ўзнікла спрэчка праз тое, што Аляксандр Мураўёў кіраваў усім бізнесам аднаасобна і не інфармаваў аб рашэннях іншых акцыянераў.

Падставай для спрэчак, верагодна, стала інвестыцыя ў «Мотавела». З паказанняў Юрыя Мураўёва вынікае, што ён не ўдзельнічаў у куплі гэтага актыву, і Аляксандр Мураўёў вырашыў інвеставаць у яго самастойна. Але іншы сведка сцвярджаў, што ўгода была ўзгодненая ў тым ліку і з расейцам. Аляксандр Мураўёў таксама настойвае, што пад рашэннем ATEC купіць «Мотавела» стаіць подпіс Юрыя Мураўёва. Так ці інакш, але ў выніку Юрый Мураўёў, які з 15 красавіка 2008-га па 14 сакавіка 2009-га быў дырэктарам АТЕС Holding, выйшаў з бізнесу. [*] [*]

Юрый Мураўёў у адказ на пытанні БРЦ аб групе ATEC і справе «Мотавела» заявіў, што ўсе факты са спасылкай на ягоныя паказанні «з'яўляюцца 100% хлуснёй». «Незразумелая мэта вашага ліста, бо Мураўёў Аляксандр ужо даўно на волі і справа закрытая. Па форме ваш ліст нагадвае цэрэўшны шаблон (можа мі-6), гэта як спецыяліст па выведцы пацвярджаю. Як гаворыцца: Гонар маю!» — напісаў БРЦ Юрый Мураўёў (арфаграфія і пунктуацыя аўтара захаваныя).

Пра канфлікт паміж акцыянерамі АТЕС Holding на судзе казаў і Пётр Васкэ. Паводле яго словаў, ён быў выкліканы тым, што Remolino Trading пазбавілася грошай і беларускіх актываў, у якія інвеставала праз АТЕС Holding. У 2010 годзе Васкэ звяртаўся да дзяржаўных органаў Беларусі праз «злоўжыванні» і «махлярскія дзеянні» Мураўёва.

Remolino Trading, як распавядаў Васкэ, ініцыявала адхіленне Мураўёва ад пасады дырэктара АТЕС Holding праз аўстрыйскі суд. Сам жа Мураўёў у паказаннях казаў, што перастаў быць дырэктарам АТЕС Holding прыкладна ў сакавіку 2010 года, калі ў яго скончыліся паўнамоцтвы. Мяркуючы па дакументах кампаніі, Мураўёў перастаў быць дырэктарам АТЕС Holding 11 студзеня 2011-га. [*] [*] Гэты год як год заканчэння сваіх паўнамоцтваў бізнесмен узгадваў і падчас судовага працэсу па «Мотавела».

Але ў выніку крымінальная справа была спыненая. А ў 2013 годзе акцыі «Мотавела» перааформілі на трэцюю кампанію з назвай ATEC — ATEC Investment. Да таго моманту ў ATEC Investment было амаль 80% заводу, яшчэ амаль 20% належала кампаніі «РосінтэхГруп». [*] Дырэктарам апошняй быў брат Аляксандра Мураўёва Сяргей, а самога Мураўёва называлі яе фактычным уладальнікам. 

ATEC Investment была зарэгістраваная пад Венай, па адрасе дому, дзе жыў Аляксандр Мураўёў. Сам бізнесмен па сутнасці гэтых разбораў журналістам тлумачэнняў не даў. Сказаў толькі, што крымінальная справа ў Аўстрыі супраць яго ў выніку была закрытая і ён дасягнуў з партнёрамі міравога пагаднення.

Аскепкі імперыі

Незадоўга да крымінальнай справы па «Мотавела» былі запушчаныя працэдуры банкруцтва. Гэты працэс працягваўся некалькі гадоў. У 2014 годзе заяву аб банкруцтве падаў Гомельскі завод, следам за ім па тым жа шляху пайшла і «Белеўратара». Праблем не атрымалася пазбегнуць і ялізаўскаму заводу: у 2015 годзе кампанія падала на банкруцтва з даўгамі амаль на 600 млрд рублёў (больш за $30 млн). У 2018 годзе пасля некалькіх няўдалых таргоў маёмасць і прадукцыю прадпрыемства прадалі Гарадзенскаму шклозаводу. А само прадпрыемства пазней ліквідавалі.

Аляксандр Мураўёў апісвае сітуацыю інакш: «Яны не збанкрутавалі, іх абрабавалі. Гэта розныя рэчы. Банкруцтва — гэта плацежаздольнасць удзельнікаў рынку, якія знаходзяцца ў больш-менш роўных умовах. І хтосьці з іх па нейкай прычыне або не ўмее кіраваць, альбо не ўмее прадаваць, або нешта яшчэ робіць не так».

У 2023-м стала вядома, што Мураўёў выйшаў на волю. Ад ягонай шкляной імперыі, наколькі нам вядома, да таго моманту нічога не засталося. Аўстрыйскія кампаніі холдынгу ATEC ужо некалькі гадоў былі зачыненыя. ATEC Management ліквідавалі ў 2015 годзе, ATEC Handelsgesellschaft — у 2017-м. [*] [*] [*]

ATEC Investment, заснаваная ў 2006 годзе, была ліквідаваная ў 2019 годзе. Апошнім уладальнікам ATEC Investment была кампанія AMETA Holding, ліквідаваная ў 2022 годзе. [*] [*] [*]

Гэта расследаванне — частка праекту Cyprus Confidential, арганізаванага ICIJ і Paper Trail Media. Больш за 270 журналістаў з розных краін у яго межах працавалі над тым, каб раскрыць сакрэты падатковых гаваняў. Восем месяцаў яны вывучалі 3,6 мільёна канфідэнцыйных дакументаў (1,31 тэрабайта дадзеных), якія сталі даступныя ў выніку выцеку ад афшорных правайдараў, кіруючых падстаўнымі кампаніямі на Кіпры.