«Пачыналі пісаць як фантастыку, зрабілі нешта практычна дакументальнае». Стваральнікі серыялу «Працэсы» ў гасцях у Чалага

Андрэй Кашперскі — беларускі рэжысёр, сцэнарыст, актор і прадзюсар. Міхаіл Зуй — актор, сцэнарыст і кампазітар. У канцы 2023 года тэлеканал «Белсат» выпусціў гульнявы серыял з чатырох навелаў пад назвай «Працэсы». Стваральнікамі гэтага праекту сталі Зуй і Кашперскі. 

Злосць у творчай форме

Сяргей Чалы: Ну, пачаць я хацеў з чаго? Колькі занялі ў вас чатыры серыі?

Андрэй Кашперскі: Трэба глядзець, з якога моманту браць адлік. З моманту прыдумкі? З 2020 года, так? Мы ў 2020-м былі на адным з пратэстаў, і там перада мной затрымлівалі амапаўцы людзей на плошчы. Гэта быў ліпень, 14-е, здаецца, ліпеня, нешта звязанае з Бабарыкам, з тым, што яго не дапусцілі. І я быў каля філармоніі. Перада мной затрымлівалі некалькіх людзей. Шмат людзей совалі ў аўтазакі, і не толькі ў аўтазакі. Я з сябрам пажартаваў: «Слухай, а калі ў турмах месцы скончацца для палітвязняў? Гэтыя амапаўцы будуць дадому на ператрымку браць людзей?». І ён пасмяяўся. Я пасмяяўся. І вось мы тут. 

Сяргей Чалы: У мяне, шчыра скажу, пра [першую серыю серыялу «Працэсы»] «Ператрымку» адразу ўзнікла аналогія з вельмі старым анекдотам пра чалавека, які працаваў катам. Прыходзіць [кат] дадому з нейкім мужыком. Жонка кажа: «Што гэта такое?». «А гэта я халтуру на дом узяў». Вось у мяне, шчыра кажучы, такая была думка. 

Андрэй Кашперскі: Я не ведаў гэтага анекдота. Я наогул сюды прыйшоў адукоўвацца па анекдотах. Мне сказалі, што тут распавядаюць класныя анекдоты.

Сяргей Чалы: Мы гаворым пра тое, з чаго наогул, з якога смецця нараджаюцца вось гэтыя ідэі? 

Андрэй Кашперскі: Мы зрабілі з «Белсатам» навагодні фільм «Чын-Чын у краіне цудаў», і пасля гэтага мы з «Белсатам» палюбілі адзін аднаго і вырашылі, што нам трэба зрабіць яшчэ нешта. І вось прыдумалі такі фармат анталогіі, анталогіі «Працэсы», як  «Альфрэд Хічкок прадстаўляе», «Змрочная зона», «Байкі са склепу». Што там яшчэ? «Чорнае люстэрка». «Ералаш».

І мы вырашылі, што трэба паспрабаваць зрабіць такую форму з рознымі гісторыямі, таму што было вельмі шмат абсурдных навін. І мы ў першую чаргу натхняліся навінамі, гэтымі жудаснымі навінамі, пра якія вельмі складана сказаць вось гэтае слова — натхняліся. Але ўсе гэтыя навіны выклікалі ў нас адно адзінае слова, якое мы ўвесь час паўтаралі адзін аднаму, — злосць. 

Міхаіл Зуй: П*здзец!

Андрэй Кашперскі: А, п*здзец, так.

Сяргей Чалы: Я здагадаўся.

Андрэй Кашперскі: І мы вырашылі, што трэба зрабіць серыял, які будзе, напэўна, экранізацыяй гэтага слова. І вось у нас усё на «П», серыі нашы…

Міхаіл Зуй: «Ператрымка», «Патрыятычнае практыкаванне», «Прыснілася» і «Праграма перадач».

Андрэй Кашперскі: Вось я паспрабую расказаць, што такое «Працэсы», тым, хто не ведае. «Працэсы» — праект пра прымітыўнасць прапаганды. 

Міхаіл Зуй: Падхапіць?

Андрэй Кашперскі: Потым. Хоць падхапі.

Міхаіл Зуй: Перайманне, прэрагатыву, падпарадкаванне і ... і ўсё-ўсё, я згарэў. На самой справе слова п*здзец — гэта тое слова, якое часцяком узнікае, калі чытаеш навіны, ці чуеш гісторыю пра знаёмых, ці сяброў, ці сваякоў. І гэта выклікае моцную злосць. І злосць для нас — гэта такі бензін, гэта не нешта дрэннае, што трэба душыць. Гэта для нас працэс выхаду гэтай злосці ў творчай форме.

Безадказныя пракрастынатары

Сяргей Чалы: Вы трошкі статыстыкай валодаеце? Мне проста вельмі цікава. Зразумела, што там нейкая вар'яцкая колькасць праглядаў. Мяне цікавіць галоўнае пытанне: якое спалучэнне аўдыторыі ў Беларусі і не ў Беларусі, прыкладна ўяўляеце сабе? 

Андрэй Кашперскі: Ну, мы такімі дадзенымі не валодаем. Нам казалі штрыхпункцірна пра прагляды, якія былі на ютубе, з якіх рэгіёнаў яны паступалі. І я ведаю, што апошнюю серыю каля 50% або 60% глядзелі з Беларусі і каля 30% — з Украіны. Астатняе — вось тыя рэгіёны, у якіх мы цяпер вымушаныя жыць. 

Міхаіл Зуй: Я думаю, што многія ў Беларусі баяцца не тое што рэпосціць і ставіць лайкі, а нават паглядзець. Таму што хто ведае, чым гэта можа абярнуцца. Глядзяць праз якія то ВПН’ы. 

Андрэй Кашперскі: Мне шмат разоў пісалі ў інстаграме, у тэлеграме кампліментарныя водгукі, крытыку. І некалькі разоў былі такія выпадкі, што людзі выдалялі свае каментары і паведамленні, каб нічога не здарылася. Так што мы не валодаем усёй статыстыкай і ўсёй праўды мы не ведаем. 

Сяргей Чалы: Самае дэбільнае пытанне, якое можна задаць аўтарам: што хацеў сказаць аўтар? З якой думкай вы да гэтага падыходзілі? І ці атрымалася тое, што вы задумвалі? Вы ўяўлялі сабе канчатковы стан з пачатку?

Міхаіл Зуй: На мой погляд, «Працэсы», праект «Працэсы» развіваўся, рос, і ў канцы ў мяне стварылася адчуванне, што мы ствараем нейкі абсурдны паралельны свет, які вельмі падобны на свет рэальны і які можа стаць рэчаіснасцю ў будучыні. Нешта нават становіцца ўжо цяпер. Калі казаць пра нейкую маштабную і амбітную ідэю, то гэтая ідэя — гэта як нейкі сусвет з паламанымі законамі чалавечнасці і маралі.

Андрэй Кашперскі: Мне здаецца, што гэта потым прыйшло да нас, таму што мы часта пішам з Мішам інтуітыўна, мы ідзем за нейкай мастацкай выявай, за ідэяй, за жартам, за рыфмай. І я асабіста не думаю пра сэнс. Я не думаю адразу пра тое, да чаго гэта павінна прывесці, таму што гэта адразу абмяжоўвае, гэта адразу робіць праект і напісанне чымсьці адказным. А мы безадказныя максімальна і пракрастынатары. Можна так казаць пра цябе таксама? 

Міхаіл Зуй: Так. 

Андрэй Кашперский: Так, Міша Зуй — пракрастынатар на літару «П». 

Сяргей Чалы: Развіццё вельмі відавочнае. Гэта сапраўды так. Я вельмі хачу, каб гэты праект працягваўся і далей. У мяне ёсць такая думка, звязаная з тым, што пра «Белсат» мы ж раней ведалі, што ён мае класную студыю дакументальнага кіно, даўно паспяховую, з перамогамі на конкурсах міжнародных і гэтак далей. І вось гэты вось іх першы заход на тэрыторыю кіно гульнявога — зусім не камяком, вельмі класна атрымалася. І сапраўды відаць, што з кожнай серыяй усё лепш і лепш. Мне вельмі не хацелася б, каб яны гэта кідалі, таму што, у прынцыпе, тады беларускага кінематографу наогул не будзе. 

Міхаіл Зуй: Наогул, мы можам пацягацца тады нават з «На іншым беразе», з гэтым фільмам, так?

Андрэй Кашперскі: Але не з «Тум-Пабі-Дум». Наўрад ці. Але я таксама згодны з гэтымі словамі. Я дзякую «Белсату» за іх падтрымку. І за тое, што не абрывалі нашы ідэі і давяралі нашаму творчаму нюху. У нас былі нейкія неістотныя рознагалоссі па сюжэце, але нам давяралі і нам далі творчую свабоду. Я вельмі гэтаму рады. І насамрэч не чакаў, што мы можам прыйсці з нейкімі смелымі ідэямі. Мы стараліся так паволі наступаць, дзе матам, дзесьці, можа быць, гісторыямі, дзе немагчыма абысціся без гвалту. І ў нас атрымалася зрабіць усё, што мы хацелі першапачаткова. І ўсё, што там не атрымалася, — гэта наша заслуга ў тым ліку.

Даганяючы рэчаіснасць

Сяргей Чалы: Выдатна. Наконт таго, як нараджаліся думкі. Таму што я разумею, прыкладна, як маглі нараджацца ідэі. Але я хачу сказаць пра іншае. Гэта значыць многія вобразы і сюжэты, якія там увасобленыя, яны пачынаюць працаваць і як прагматычныя. Гэта значыць, здавалася б, бяром тут другую серыю «Патрыятычнае практыкаванне». Экскурсія для дзяцей. Вось гэтая гісторыя з расстрэлам там, прывядзеннем прысуду ў выкананне. Ну, окей, гэта зразумела, гэта Стэнфардскі эксперымент. Вось яна — тэарэтычная аснова, як пад ціскам чалавек здольны чыніць боль іншаму. А потым я чытаю і бачу сюжэт у Азаронка, які распавядае пра дзяўчынку маленькую, якая хоча быць снайперам САХР’у. Ну, вы разумееце, што такое быць снайперам, так? Гэта не тое, што ў мяне ёсць спецыяльнасць самаходная артылерыя. Гэта значыць ты страляеш за дзясяткі кіламетраў, ты не бачыш, уласна, у цябе такая камп’ютарная гульня. Але тут у цябе ж, чорт пабяры, куля ўваходзіць у цела проста вось у прыцэле буйным планам. Як вось гэта аказваецца ўсё працуе. 

Міхаіл Зуй: У гэтым была нават складанасць, таму што мы пісалі сцэнар… 

Андрэй Кашперскі: У 2021 годзе пачалі пісаць, і мы пісалі як фантастыку. 

Міхаіл Зуй: Вось, напрыклад, чацвёртая навела «Праграма перадач» пра маці, якая тэлефануе сыну, раздаюцца выбухі, і яна думае, што ён дзесьці на вайне. Хоць усе кажуць, што на вучэннях і ніякай вайны, увогуле, няма.

І вось у момант напісання аднаго з першых драфтаў (чарнавікоў — рэд.) мы бачым навіну: у Расеі плакаты, што вайна — гэта фэйк. 

Андрэй Кашперскі: І потым ва Украіне зрабілі такі перформанс: выйшла жанчына з плакатам «Вашы сыны — гэта фэйк».

І мы не можам дагнаць рэальнасць. Яна нас апярэджвае пастаянна. Мы пачыналі пісаць гэта як фантастыку, як здагадку — «што, калі?». А пачалі рабіць нешта практычна дакументальнае. Мы проста, па сутнасці, збіралі тое, што і так пісалі медыі.

Сяргей Чалы: Яшчэ вось пра што я хацеў сказаць — гэты кантэкст. Усё ж такі аўдыторыя не толькі беларуская, ды і на фестывалях паказвалі. Людзі з розных краін не так глыбока пагружаныя ў кантэкст. Гэта значыць былі пратэсты, прэзідэнцкія выбары і гэтак далей. Чалавек з Расеі кажа: «Якія смешныя рэчы дададзеныя. Вось гэты суд па мабільным тэлефоне». Не, гэта акурат наогул не выдумка. Вось гэтыя суды па скайпе — гэта проста канвеер быў. 

Андрэй Кашперскі: Мы паказвалі некалькі серый у розных краінах, мы паказвалі серыю ў Нямеччыне, у Эстоніі два разы, у Амерыцы. Зараз проста адна з навелаў удзельнічае ў кінафестывалі ў Лондане. І нам прыходзіць такая рэакцыя ад гледачоў на «Працэсы», што гэта жанравае кіно, з гумарам, з трылерам. І гэта выключна жанр, дзе кантэкст імі не счытваецца. Але яны счытваюць гісторыю і, як мне здаецца, робяць правільныя высновы з гэтай гісторыі. 

Сяргей Чалы: Я з вялікай цікавасцю чытаў у вашых інтэрв'ю, што людзі часта смяюцца там, дзе вы нават і не думалі, што гэта можа быць смешна. 

Андрэй Кашперскі: Гэта, напэўна, самая лепшая рэакцыя, калі глядач смяецца. Спачатку ён быццам праглынае гэтую салодкую цукерку. Напрыклад, у другім эпізодзе так усё выглядае прыемна. Ну, вось добрыя хлопцы — супрацоўнікі КДБ, з вусамі, усё ж добра. Чаго вы? Кароткі рукаў, там цягліцы выглядаюць.

Сяргей Чалы: А кароткі рукаў, дарэчы, гэта ж тут важны элемент. Гэта ж частка параднай формы. 

Міхаіл Зуй: Так.

Сяргей Чалы: Гэта не штодзённае адзенне. 

Міхаіл Зуй: І ў канцы амаль, ну, амаль у кожнай серыі трошкі глядач падманваецца. Хацелася выбіць гледача з зоны камфорту. Дакладней, завабіць яго ў зону дыскамфорту. Не адразу, не адразу палохаючы. Паступова.

Андрэй Кашперскі: І мы выкарыстоўваем наш пастаянны інструмент, бо мы з Мішам супрацоўнічаем ужо гады чатыры, напэўна. Мы выкарыстоўваем інструмент — гумар. І нават у такіх сур'ёзных гісторыях, як «Працэсы», мы без яго не можам, і хочацца пазначыць, што гэта ні ў якім разе не камедыя, як некаторыя ўспрымаюць. І нельга, падыходзячы да прагляду, разлічваць на нейкі камедыйны складнік як галоўны. Так што гэта мы ў «Чын-Чынах» стараемся нейкія камедыйныя элементы ўвасабляць на 100%. 

У нас была ачмуральная акторская каманда: Андрэй Новікаў, Валянціна Гарцуева, Алег Гарбуз, Андрэй Каралевіч, Яўген Басалай, Ігар Сігаў, Яна Траянава, Зоя Белахвосцік — усё крутыя. І да кожнага я стараўся знайсці нейкі свой уласны індывідуальны падыход. Але калі з'явіўся Ігар Сігаў, і мы зладзілі чытку, я падумаў, што я тут не патрэбны як нейкі рэжысёр. Мне трэба сказаць яму пару рэчаў у стылі, ну, крыху больш, крыху менш, таму што ён сам як быццам пабудаваў гэтую ролю ідэальна. Ён сеў у свой касцюм. І калі мы з мастаком-пастаноўшчыкам Сашам Адамавым хадзілі глядзець рэквізіт, я знайшоў кій і сказаў: «Вось. Няхай ён будзе з кіем, таму што гэта клішэ, ён павінен быць максімальна клішаваным злыднем. І вось няхай носіць кій, ходзіць з ім». І гэта адзіны мой рэжысёрскі ўклад. 

Міхаіл Зуй: Ігар Сігаў, ён як Клінт Іствуд. Мы пачалі сёння з двубою.

Сяргей Чалы: Ён больш, чым Клінт Іствуд. 

Міхаіл Зуй: Так. Ён бы нас траіх тут перайграў.

Сапраўдныя акторы

Сяргей Чалы: Серыял «Працэсы» — фармальна серыял, але іграюць і сапраўдныя акторы, а не гэта серыяльнае, што мы прывыклі. І асабліва ў трэцяй серыі, калі там проста ты глядзіш і нават думаеш, ці не занадта яны добра гуляюць чыноўнікаў, вельмі глыбокі ўнутраны свет там адлюстраваны, нейкія проста перажыванні такія і гэтак далей. 

Андрэй Кашперскі: Гэта было вельмі класна. Мы з кожным з акцёраў «Прыснілася», трэцяй навелы, прапрацоўвалі нейкі ўнутраны стрыжань іх ролі. І класна, што ў кожнага з актораў была свая прымочка, свая любімая нейкая сцежка. Вось адна з нашых любімых — гэта вымаўленне слова «што» праз кропку. Усё мяняецца ў акторы праз сцэнар, калі ты замест пытальніка ставіш кропку і просіш актора прамаўляць гэтую рэпліку як назву фільму. І калі табе задаюць пытанне, актор у сваёй ролі адказвае: «Што». 

І ў нас быў актор Алег Абярніхін, які іграў Рыгора Рыгоравіча-малодшага. Мы ніяк не маглі знайсці яго асаблівасць, таму што ён быццам прагаворваў неяк свой тэкст і не мог уклініцца ў агульную нейкую акторскую сцежку. Можа быць, яшчэ праз тое, што ён украінец, і ён, можа быць, пабойваўся нейкай беларускай каманды. Але мы знайшлі гэтую прымочку, далі яму нататнік, у якім запісаныя ўсе яго рэплікі, і ён проста чытаў свае рэплікі па паперцы. Гэта дапамагло дадаць яго вобразу разыначку і ён стаў адным з маіх любімых персанажаў.

Міхаіл Зуй: І мы яшчэ паламалі яму ўсю граматыку. Гэта значыць тэкст, які быў напісаны, мы ставілі кропкі і коскі там, дзе нам хацелася проста. І гэта ідэальна кладзецца на беларускіх чыноўнікаў, таму што часцяком іх чытаеш — Галоўчанка. Ну, проста нейкі паток, нейкі генератар выпадковых слоў абсалютна. 

Сяргей Чалы: Галоўчанку я вельмі люблю, таму што ён першы, хто насамрэч працуе ў жанры нейкага камічнага персанажа, які спрабуе выглядаць вельмі сур'ёзна. І гэта атрымліваецца яшчэ больш смешна.

Як чыноўнік чыноўніку. Я некалькі кіналяпаў магу вам заўважыць. Вось, напрыклад, кабінет галоўнага чэкіста. Там людзі, дзеці заходзяць проста з калідора. Ні адзін кабінет высокага начальніка так не ўладкаваны. Вы спачатку ўваходзіце ў прыёмную, там сакратар і толькі потым... прычым там дзве дзверы, там такі тамбур спецыяльны, каб не было чуваць, сакратару не даносілася ні гуку з таго, што вымаўляецца ў кабінеце начальніка. То бок, калі б вось гэта яшчэ паказаць…

Андрэй Кашперскі: Гэта ёсць, гэта ёсць у дадатковых матэрыялах, на DVD. 

Спецыяльна аўтарская версія. 

Сяргей Чалы: Там другія дзверы адразу бачныя на вокладцы. 

Міхаіл Зуй: На жаль, у нас не атрымалася перабудаваць Дом культуры і навукі [у Варшаве], дзе мы здымаліся. Мы казалі, нам патрэбныя яшчэ дзверы, таму што сакратарку няма дзе пасадзіць, але ні ў якую. 

Сяргей Чалы: Яшчэ з нагоды Яны Траянавай. Гэта, па-мойму, нейкая адваротная культурная апрапрыяцыя. Гэта значыць, мы прывыклі да таго, што добрыя беларускія акторы здымаюцца ў рускіх серыялах, а тут упершыню замахнуліся на тое, каб добрага рускага актора выкарыстоўваць у беларускім серыяле. 

Міхаіл Зуй: Ну, насамрэч з запрашэннем Яны Траянавай былі вельмі спрэчныя меркаванні. Таму што часцяком ва ўсіх беларускіх праектах у галоўнай ролі іграюць запрошаныя маскоўскія акторы або акторкі. Але ў дадзенай сітуацыі мы, па-першае, паспрабавалі ўсіх беларускіх акторак, яны насамрэч былі класныя, проста хацеў узяць амаль любую па таленту. Але ў момант збірання пазлу, акторскага ансамбля, ролю выканала Траянава. Мне здаецца, яна вельмі класна зрабіла. 

Андрэй Кашперскі: Так, я згодны, я згодны. І наогул было нейкае пытанне: «што хацеў сказаць аўтар?». Ёсць яшчэ адно жудаснае пытанне, асабліва для рэжысёра, напрыклад, гэта любімы фільм. Я, дарэчы, ведаю твой любімы фільм — «Матрыца» і «Афоня». Дык вось, адзін з маіх любімых фільмаў — гэта фільм «Жыць» Сігарава і фільм «Краіна Оз» таго ж Сігарава, з Янай Траянавай у галоўных ролях гэтых двух фільмаў. Я вельмі рады, што нам удалося папрацаваць разам. Рады, што яна пры гэтым атрымалася як персанаж, найменш выбітны з усяго акторскага ансамблю.

Сто гадоў беларускаму кіно

Сяргей Чалы: З нагоды «Ператрымкі». Я бачыў інтэрв'ю Міхаіла ў «Жыццё Маліна», дзе абмяркоўвалася пытанне людзей, якіх прывезлі дадому, і яны неяк ніхто не пратэстуе. І кажа: «Ну як жа, ён жа там спрабуе выбрацца насамрэч». Ну, потым ломіць нагу, праўда, і гэтак далей. Але я вам дадам, там паказаная стратэгія супраціву. Памятаеце, калі айцішнікаў просяць зрабіць хатнія заданні. А ў адказ, калі прыносяць са школы, там тройка, яго за гэта б'юць. Гэта значыць, ён фактычна свядома сабатаваў працу рабскую, на якую яго нанялі. 

Андрэй Кашперскі: Вось які сэнс, аказваецца. 

Сяргей Чалы: Гэта ж сапраўдны сабатаж. На самой-та справе. 

Андрэй Кашперскі: Так. А яшчэ адзін тады пратэстуючы, як ён працуе? Ён працуе з падрастаючым пакаленнем, з дзецьмі, ён вучыць іх беларускім словам.

Сяргей Чалы: Ну, вось гэта, бадай, было самае фантастычнае з гэтай усёй гісторыі. Таму што, па сутнасці, галоўнае ў гэтым самым як бы таталітарызме — ты не павінен кантактаваць з гэтымі людзьмі. Яны павінны быць недзе там. Турма — гэта пекла. Як цяпер кажуць, што страх турмы — гэта галоўнае вызначальнае ў любым аўтарытарным грамадстве, дзе пакінь надзею кожны, хто сюды ўваходзіць. І калі дзеці бачаць у гэтых самых рабах людзей, гэта мне здаецца самым нерэалістычным кавалкам усёй гэтай часткі, таму што гэта супраць усёй ідэі. 

Думка пра наканаванасць, пра гэты субнацыяналізм, яна вельмі важная для саміх людзей адтуль. Я ведаю, што вы не глядзелі, але я вам парэкамендую: адзін з прапагандысцкіх фільмаў «Мы браты», які называўся да гэтага «Код Каіна». Сур'ёзна, без жартаў. Там ідэя блізкая, яна ж даносіцца напраўду, нават цяпер, калі Лукашэнка кажа «мы спадчыннікі пераможцаў, а яны спадчыннікі здраднікаў». Гэта значыць, калі мы ўжо спадчыннікі, то нам ужо ўсё можна. Нешта мы робім, яно па вызначэнні нармальна і добра. А яны, тыпу, увесь час такія. Ім дазволена проста па факце таго, што ў іх код Авеля, а ў гэтых — код Каіна. Таму іх трэба біць і іншае.

Андрэй Кашперскі: Гэта ідэальная рэкамендацыя фільму «Мы браты» на канале. Але гэта канал «Ноч з Чалым», так? На канале «Ноч з Чалым» глядзіце «Мы браты» — фільм з рэйтынгам два. Але адразу пасля фільму «Тум-Пабі-Дум». 

Дарэчы, гэты год — гэта 100-годдзе беларускага кіно. Гэта ж выдатна — папляскаць беларускаму кіно. Трэба пералічыць тады ўсе беларускія фільмы, вартыя прагляду. Вось фільм «Прастытутка» — першы фільм «Беларусьфільму» 1926 года. Гэта абавязкова да прагляду. Калі ласка, атрымаеце задавальненне. Натуральна, пераскокваю на 90 гадоў наперад…

Сяргей Чалы: Гэты фільм я калісьці паглядзеў... Гэта ж нямое кіно, так? З Пукстам. Гэта геніяльная была рэч. Адзін з герояў, дарэчы, нашага шоу. 

Андрэй Кашперскі: А я глядзеў. Я праматаў на момант, калі ён спяваў. Вось. Але мой прагляд залічаны. 

Сяргей Чалы: Окей, добра. Гэта важна. 

Андрэй Кашперскі: І дзякуй усім, хто праматаў на момант вось гэты, каб паглядзець нас. Гэта значыць, вы малайцы.

Чалавек не важны

Сяргей Чалы: Яшчэ з пытанняў падступных, брыдкіх усялякіх. Прэтэнзія ў тым, што галоўныя героі — гэта плахішы. Пытанне, з якой мэтай гэта робіцца, з кім сябе гледачам атаясамліваць? 

Андрэй Кашперскі: Гэта пытанне? 

Сяргей Чалы: Так. 

Андрэй Кашперскі: Я не ведаю, насамрэч. Мне здаецца, што кіно не павінна даваць нейкіх такіх гатовых адказаў. І наша кіно — яно не вельмі простае, мне здаецца, усё ж такі, хоць даступнае. Але мы не давалі нейкіх ролевых мадэляў. І калі глядач проста вельмі хоча з кімсьці сябе атаясамліваць, то ён, вядома, можа так з намі ў фільме.

Міхаіл Зуй: У фільме «Завадны апельсін» таксама быццам наогул ні з кім не хочацца сябе асацыяваць.

Сяргей Чалы: Не, там жа ў гэтым і ідэя. Усе фільмы пра зладзеяў, там «Твар са шнарам», ты спачатку яму суперажываеш і потым разумееш, наколькі... Я пра тое, што ёсць нават антыгеройскае кіно, яно ўсё роўна будуецца па прынцыпе, як бы я сябе вось у гэтай сітуацыі [павёў].

Андрэй Кашперскі: Ну вядома, у чацвёртай серыі мы самі далі, мне здаецца, невялікую слабіну сцэнарную і суперажывалі галоўнай гераіні Зоі. Я нейкі час таму ўпершыню як глядач паглядзеў гэты фільм і зразумеў, што так, я падключаюся да яе, я перажываю гісторыю і не магу не перажываць. І гэта не мая ролевая мадэль. Але я хачу бунтаваць разам з ёй.

Міхаіл Зуй: Хоць выказаць сваімі сродкамі, камеры, дапусцім — усё было зроблена так, быццам Зоя не важная. Яна ўвесь час хаваецца за якімі-небудзь паліцамі з прадуктамі. Камера хутка пераключаецца на яе і адразу ж на…

Сяргей Чалы: Прабач, я пераб'ю. Там ёсць адзін прыём, які вельмі актыўна выкарыстоўваўся ў серыяле «Містэр Робат». Памятаеце эпізод, калі яна мае зносіны з куратаркай, якая прыйшла да яе ўпершыню ў пакой, на кухню? Дык вось, я да чаго? Камера накіравана на кожную з іх, асобная камера. І вось гэты момант, калі вольная прастора ў цябе за галавой і яе мала перад тварам, якая стварае такую клаўстрафобную [атмасферу], мне здаецца, гэта таксама жывая цытата. Там гэта выкарыстоўваецца. 

Андрэй Кашперскі: Я не вельмі люблю гэты серыял, прабачце. Прабачце, мы з аператарам Даніілам стараліся натхняцца вось гэтай штукай: мы стараліся зразумець, як здымае сістэма, як яна адлюстроўвае гэтых персанажаў, гэтыя шрубкі сістэмы. І мы хацелі, каб кадры нашыя адпавядалі вось гэтаму бачанню. І таму камера часам не даварочвае панараму, часам яна абразае галовы, менавіта таму што яе як быццам паставілі, яе зафіксавалі сістэмна і нікуды не прыбіралі. Яна не будзе сачыць за эмоцыяй персанажа. Персанаж гэтай камеры не важны. 

Міхаіл Зуй: Наогул, калі ўзяць філасофію, то сістэмы, у якой усе персанажы нашых навелаў апынуліся, гэта сістэма, у якой, у прынцыпе чалавек не важны. Фон важнейшы. Важны будынак, важны стол, бервяно важна, а чалавек не важны. 

Шрубкі сістэмы

Сяргей Чалы: У вас сапраўды відаць, што першая серыя пачыналася паўжартам. Гэта значыць з кожнай серыяй усё больш, і больш, і больш. Тут ярчэй і ярчэй, як хочацца сказаць, усё больш глуму. Усё безнадзейна. Вы плануеце сабе нейкі выхад з гэтага? Нават калі выказаць здагадку, што якія-небудзь іншыя эпізоды яшчэ…

Андрэй Кашперский: Мы першапачаткова напісалі 10 серый. Мы хацелі здымаць для першага сезону шэсць, але нашых сіл, часу і грошай хапіла на чатыры. Мы вырашылі аб'яднаць іх такой агульнай тэмай — шрубкамі сістэмы Беларусі. І таму нашыя героі — гэта амапавец, супрацоўнікі КДБ, генерал, чыноўнікі і ябацька. 

У нашых наступных гісторыях мы спрабуем паглядзець на свет гэтых працэсаў вачыма антаганістаў. І нам цікава адрэфлексаваць нават сваю сітуацыю, у якой мы цяпер знаходзімся.

Для нас, напрыклад, не існуе Беларусі фізічна. І мне было б цікава гэта даследаваць. То бок мы можам пра яе шмат разоў казаць, успамінаць, глядзець дзесьці, але не быць у ёй, не адчуваць яе, аддаляцца ад яе, ад людзей у Беларусі, на жаль. І як з гэтым жыць далей? Як, куды глядзець?

У які бок без адчування ўласнага дому, з адчуваннем страчанасці, калі ты разумееш, трэба ўсё спальваць канчаткова, ні на што не спадзявацца, не будзе ніякіх пераменаў. Ну, так будзе лягчэй. І многія людзі ўсё роўна чакаюць гэтых пераменаў, усё роўна чакаюць вяртання ў Беларусь. І мне было б цікава вельмі паразважаць на гэтыя тэмы, і я б хацеў зняць працяг пра такіх персанажаў. 

Аптымістычная нота. Але мы вернемся да нейкай іншай ноты. Цяпер я хацеў сказаць, што мы з Мішам як аўтары «Працэсаў», не маглі не ўпусціць у гэты свет «Працэсаў» трошкі нашага іншага праекту, які ніяк не звязаны з «Працэсамі». Гэта «Чын-Чын Чэнал», які мы робім ужо з 2020 года. І ёсць некалькі адсылак у «Працэсах». Але гэта ўсё роўна два розных светы. І калі «Працэсы» — гэта серыял, які ўжо выйшаў, ён выйшаў у мінулым годзе, атрымліваецца леташні серыял. У снежні ён скончыўся. То проста цяпер у нас выходзіць яшчэ адзін серыял, які называецца «Чын-Чыны ў мундзірах», і ён выходзіць на нашым канале. 

Сяргей Чалы: Гэта ўжо нейкая абсалютная фантасмагорыя. 

Андрэй Кашперскі: І гэта наш другі серыял будзе, праз тыдзень чакайце трэці. А мы б хацелі… 

Сяргей Чалы: Як казаў Сяргей Мікалаевіч, вінавацячы мяне ў здзекаванні, вось там гэта здзекаванне проста тоўстым-тоўстым пластом.

Міхаіл Зуй: Прычым над чым? Над стэрэатыпамі. 

Андрэй Кашперскі: «Чын-Чыны ў мундзірах» — гэта чорна-белы, сатырычны антываенны серыял, кожная серыя з якога доўжыцца пяць хвілін. Можна паглядзець у метро, у трамваі, у ліфце, у прыбіральні. Падказвайце ідэі, дзе можна паглядзець.

Міхаіл Зуй: У ровары!

Андрэй Кашперскі: На ровары. І атрымаць максімальную колькасць інфармацыі пра вайну, як яе ўяўляюць чыноўнікі. 

Матывацыйны спіч

Міхаіл Зуй: Мы злучылі дзве такія дзіўныя рэчы. Гэта эстэтыка савецкіх фільмаў пра вайну, безумоўна, рамантычная, безумоўна, да якой мы ўсе прывыклі. Дзесьці мы бралі за натхненне Чапаева. І паколькі цяпер у Расеі вельмі-вельмі актыўна выкарыстоўваюць такі наратыў, што мы як дзяды ваявалі, свяшчэнная вайна, святая спецаперацыя, мы гэтыя два бакі свету спрабавалі злучыць. Яшчэ дадалі туды непасрэдна чыноўнікаў, якія адправіліся на гэтую святую спецаперацыю.

Андрэй Кашперскі: Таму што не хапала байцоў ад чыноўнікаў. А чыноўнікі могуць зрабіць усё што заўгодна. Яны — спартоўцы, яны — культурныя людзі, яны — вайскоўцы. 

Міхаіл Зуй: Чыноўнікі — гэта ж на ўсе рукі. Гэта як ножык, які ты можаш дастаць, або пасатыжы, і адшчыкнуць пазногаць, дзесьці мазаліну.

Сяргей Чалы: Па вашых папярэдніх вобразах, Сяргей Мікалаевіч і Мікалай Сяргеевіч: усё, чым яны займаюцца, як яны лічаць, праца чыноўніка — гэта матывацыйны спіч. І, дарэчы, гэта ж менавіта тое, чым Лукашэнка лічыць, ён і павінен займацца. 

Міхаіл Зуй: Нядаўна ён сказаў, што ён вядоўцам быў, што ён жа прафесійны вядоўца, гісторык, ён ж ва ўсім — эканаміст, памежнік. Гэта ж звышчалавек, спартовец.

Не прапусціце іншыя інтэрв'ю з гасцямі «Ночы з Чалым»:

«Адчуванне, што рукамі можна пакратаць, як дзеецца гісторыя». Якубоўская ў гасцях у Чалага

«Народ застанецца людзьмі». Хадановіч у гасцях у Чалага

«Беларускае кіно ёсць, але яго няма». Лаўранюк і Гаўрылюк у гасцях у Чалага

«Цудоўнае абаянне брыдоты». Пукст у гасцях у Чалага