«Адчуванне, што рукамі можна пакратаць, як дзеецца гісторыя». Якубоўская ў гасцях у Чалага

Вольга Якубоўская — беларуская мастачка, вядомая серыяй карцін «Коцікі свабоды». У ёй за тры гады сабралася каля двухсот прац. У госці да Сяргея Чалага Вольга прыйшла з дачкой Лізай і іх сабакам Элі.

Коцікатэрапія

Сяргей Чалы: Я ўжо распавядаў, што ў нашай праграме ўсе — людзі, якіх мы запрашаем у якасці госця, з якім я асабіста знаёмы. І наша знаёмства адбылося, калі я таксама стаў госцем вось гэтай самай серыі «Коцікі свабоды». Праўда, яшчэ ў сваім старым вобразе, яшчэ ў акулярах. Але мне вельмі спадабаўся такі прыгожы, тонкі нюанс: у руках у персанажа знаходзяцца «Запіскі федэраліста» [англ. The Federalist Papers — зборнік з 85 эсэ ў падтрымку ратыфікацыі Канстытуцыі ЗША]. Гэта галоўная праца ўсяго жыцця майго палітычнага куміра Аляксандра Гамільтана. Гэтая дэталь вельмі кранула. Раскажыце, як вы наогул да ідэі коцікаў прыйшлі?

Вольга Якубоўская: Коцікі з'явіліся ў самы такі складаны момант, калі мы ўсе ўбачылі, што адбывалася пасля выбараў 2020 года. Гэта такая трагедыя ўсяго народу. І гэта насамрэч страшна нават цяпер узгадваць, бо нічога не памянялася — ні маё стаўленне да таго, што адбывалася тады, ні да тых людзей, якія гэта рабілі. І ты проста сядзіш, глядзіш навіны і разумееш, што ты галосіш ад таго, што ты не можаш нічога змяніць, і не ведаеш, што рабіць далей і як наогул жыць далей.

У нейкі момант зразумела, што калі я зараз не пачну чымсьці займацца, я проста з глузду з’еду. Напэўна, з’язджаюць з глузду, калі апускаюць рукі і думаюць: «Ну, усё, жыццё скончылася, таму што гэта жах, жах і горш нічога не бывае». Я зразумела, што я мастачка. І калі я не пачну маляваць, усё можа быць дрэнна. 

Я малявала коцікаў заўсёды, колькі я сябе памятаю. Гэта была такая коцікатэрапія, як я называла заўсёды, таму што гэта такое пераключэнне ад нейкай асновы дзейнасці да нечага такога прасцей. 

Сяргей Чалы: Для сябе.

Вольга Якубоўская: Ну так, для сябе, для сяброў. У нейкі момант я разумею, што гэта самае простае, што я магу зрабіць — намаляваць коцікаў. Я гэтага коціка малявала. І ты разумееш, што коцік, якога ты малюеш, — гэта Ніна Багінская ідзе са сцягам. А ў мяне аркуш шэрага колеру. І вось гэтая шэрая сцяна ваўкоў — такая асацыяцыя прыйшла. Што яны — амапаўцы стаяць. І ідзе Ніна наша, маленькая Ніна са сцягам. І я, калі скончыла працу, зразумела, што мне яе трэба перадаць чалавеку, які мяне выцягнуў з гэтай ямы. Я размясціла працу ў сацсетках, сказала, што вельмі хачу падарыць Ніне.

І, мабыць, калі гэта малявала, я сама сябе гэтым катком адчувала. Таму што чалавек, які ніколі не парушае ніякіх законаў у прынцыпе. Вось нам трэба было пайсці, прагаласаваць. Мы ўсе пайшлі і прагаласавалі так, як мы хацелі, так, як мы лічылі патрэбным. І нас за гэта што? Прыйшлі мужыкі з дубінамі і пачалі ўсіх малаціць. І таму гэты жах з таго часу ёсць, нікуды ён не дзеўся. Але стан, што ты можаш нешта зрабіць, каб гэта выйшла.

Я зрабіла вось гэтага катка, якога размясціла ў сацсетках, і мне пачала пісаць велізарная колькасць людзей, таму што сябе, мабыць, кожны адчуў менавіта такім катком, які выйшаў, нічога супрацьзаконнага, у прынцыпе, не зрабіў. За што гэтая жорсткасць? За якія такія дзеянні? Проста ўлады настолькі спалохаліся такой колькасці коцікаў на вуліцах? На самай справе ваўкам не пашанцавала, таму што, напэўна, ваўкі ўсё ж такі высакародныя, высакародныя жывёлы. А тыя, каго я мела на ўвазе пад гэтымі персанажамі, значна горшыя, злейшыя і больш беспрынцыпныя.

Калі хаця б адзін воўк уцячэ…

Сяргей Чалы: Як вы выбіралі герояў? 

Вольга Якубоўская: У 2020 годзе, вы памятаеце, там проста нейкі калейдаскоп падзей. І я ў нейкім моманце сябе адчула як рэпарцёр, які вядзе рэпартаж. 

Сяргей Чалы: Так-так-так! Гэта было адчуванне абсалютна летапісу. 

Вольга Якубоўская: Я не паспявала, бо рэальна падзей было больш, чым я фізічна магла зрабіць. Таму што я, калі дакладна ведаю, што намаляваць, дні тры выдаткоўваю на гэта. Я пішу, я рукамі малюю, я не ўмею па-іншаму. І атрымліваецца, што калі я малявала, ужо хтосьці там дзесяць разоў гэты сюжэт лепш зрабіў. Такое таксама было. Вось таму нейкія сюжэты не патрапілі ў гэтую серыю, менавіта чыста тэхнічна. Але вельмі шмат усялякіх падзей было, якія вельмі хацелася адлюстраваць неяк, каб гэта было.

Калі першага катка намалявала, я паняцця не мела, што гэта будзе серыя, што яны будуць наогул камусьці патрэбныя і як гэта будзе выглядаць. Але, калі людзі сталі пісаць «Калі ласка, працягвайце, нам гэта трэба», я такая — «Гэта і мне трэба!». Таму што я сябе гэтымі каткамі лячыла. І атрымалася, што серыя пайшла. 

Я спадзявалася, што яна будзе кароткай, шчыра. Як і мы ўсе, праўда? Думалі, што проста заўтра ўсё скончыцца, і нас шмат, і мы малайцы, мы сказалі «не» гвалту. 

Сюжэты спачатку ішлі як хроніка. На жаль, цяпер гэта прыйшло да таго, што пераважна я малюю людзей, якія сядзяць. Гэта такі боль болю. Гэта такая тэма, якая нікуды не сыходзіць. На жаль, нічога не памянялася за тры гады, кожны дзень людзей забіраюць, кожны дзень у нас новыя палітвязні. Толькі што, можа быць, цяпер «Вясны» ўжо няма ў Беларусі. У плане таго, што супольнасць нашая праваабарончая вымушаная была з'ехаць. І цяпер нават няма дакладных звестак, як раней былі спісы. Гвалт не спыніўся. Махавік рэпрэсій раскручаны і наўрад ці ён так вось проста возьме і спыніцца, на жаль. 

Сяргей Чалы: Калі аналізаваць, гэта ж насамрэч вельмі архетыповыя рэчы. Гэта значыць вось коцікі, якіх любяць усе. Дарэчы, я яшчэ думаў, вы сабачніца — адкуль коцікі? А ваўкі — гэта ж таксама, насамрэч, вельмі тонка. Калі зноў жа арыентавацца на архетыпы, што мы памятаем з баек? Так, ты вінаваты ўжо праз тое, што хочацца мне есці. Такая прырода мая, разумееце? 

Дарэчы, думку такую хочацца мне сказаць. Існуе вядомая маніпуляцыя: міліцыя — зрэз грамадства, армія — зрэз грамадства. Гэта ўсё лухта. Зрэз грамадства — гэта калі сацыёлаг робіць рэпрэзентатыўную выбарку. Тут дэмаграфія, тут вёска, горад і гэтак далей. А ў гэтых структурах існуе адбор. І калі там аказваюцца вось гэтыя вось звяры і садысты, значыць, так выбудаваная сістэма адбору. І вось адзінае пытанне, якое ў мяне заставалася з нагоды ўсіх гэтых людзей, якія знаходзіліся па той бок: ваўкі — мы разумеем, а чаму адсутнічае самы галоўны злыдзень, які гэтым ваўкам загадвае?

Вольга Якубоўская: Была праца, калі, можа быць, успомніце, калі інаўгурацыя была. Мне гэтую ідэю адзін чалавек напісаў у асабістыя паведамленні, што гэта намалюйце. Я кажу, не хачу яго маляваць ні ў якім выглядзе ў прынцыпе. І вось, калі я сказала гэтую фразу, я зразумела, як зрабіць гэтую працу. 

Яна выглядае так: нас шмат, проста цэлае мора коцікаў вакол. І выбудаваная піраміда з шчытоў АМАПу. Наверсе стаіць трон, а на троне — карона. Называецца праца «Вецер пераменаў». Гэта значыць, гэты вецер можа паваліць піраміду. А самае цікавае мне потым сказаў чалавек, які бачыў гэтую працу і таксама піша. Кажа, вы разумееце, што вы намалявалі такую структуру... Ён, чамусьці, вырашыў, што яна стаіць на ваўках, таму што яны як бы ахоўваюць гэтую піраміду. Калі хоць адзін воўк уцячэ, то яна абрынецца. 

Ведаеце, я калі малюю, часам не ведаю, як гэта так выходзіць, што потым людзі бачаць нейкія іншыя рэчы, якія ты ўвогуле сам спецыяльна туды не закладваў, але яны там былі. Гэта цікава. 

Сяргей Чалы: Ну, што значыць не закладваў? Вядома, закладваў. 

Вольга Якубоўская: Ну, напэўна, так.

Пытанне сямейнае

Сяргей Чалы: У гэтым мастацкае прадбачанне. З усімі літаральна гасцямі, якія ў нас былі, я размаўляў пра тое, як у вас атрымліваецца такое: альбо загадзя нешта прадказаць, альбо адчуць. Вы як камертон. 

Раскажыце, можа быць, не ўсе пра гэта ведаюць, трошкі пра жыццёвы шлях.

Як вы ўвогуле апынуліся ў Беларусі? Вы нарадзіліся ў Расеі?

Вольга Якубоўская: Так, я нарадзілася яшчэ ў СССР. 

Сяргей Чалы: Я таксама. Песня такая ёсць. 

Вольга Якубоўская: Так, ёсць песня. Мая сям'я пераязджала некалькі разоў, нават будучы яшчэ ў СССР, і я сярэднюю школу скончыла ў Крыме, а вучэльню мастацкую скончыла на Урале. І вось, калі я скончыла мастацкую вучэльню, пісала лісты ў бюро па працаўладкаванні ад усёй групы, я была старастам, каб у нас было свабоднае размеркаванне. Гэта была вялікая рэдкасць у СССР. І я пісала ад Камчаткі да Беларусі, гэта была яшчэ вялікая краіна, тады яшчэ не развалілася. І нам прыйшоў, як гэта называецца, адказ на наш запыт: прыязджайце, патрэбныя мастакі. 

Я прыехала разам з маёй аднакурсніцай мастачкай на «Нафтан». Але ён тады быў яшчэ не «Нафтан», назву некалькі разоў мяняў. Вось і я была мастаком. Шмат гадоў на заводзе працавала. І ў горадзе Наваполацк у мяне нарадзіліся дзеці, я выйшла замуж. І ўрасла каранямі ў гэтую зямлю. 

Я пражыла больш за 30 гадоў у Беларусі, і для мяне гэта роднае месца. Я ведаю гісторыю Беларусі, я вельмі добра разумею беларускую мову. На жаль, вельмі дрэнна размаўляю. Ну, я так, у працэсе. Праз тое, што я вельмі хутка кажу, мне вельмі складана падбіраць хутка, прыгожа каб атрымлівалася. Так што для мяне Беларусь — роднае месца, і мне вельмі балюча, што я пакуль не там. 

Сяргей Чалы: І пытанне сямейнае. Вы жывяце ў Рызе?

Вольга Якубоўская: Так.

Сяргей Чалы: А дзеці? 

Вольга Якубоўская: Тут [у Варшаве].

Сяргей Чалы: Вось, дарэчы, яны сімвал, можна сказаць, адной вельмі вядомай кавярні ў самым цэнтры Варшавы, так? Ліза і Элі. І насамрэч яшчэ і сын — проста месца ўжо не хапіла на канапе. Яна прызначана толькі, на жаль, для двух гасцей. Так была б адразу ўся сям'я ў зборы. Як у вас атрымліваецца жыццё ў розных гарадах? І зразумела, што гэта ўсё ж не разрыў з сям'ёй, не фізічны бар'ер, калі проста прыехаць нават спалучана з небяспекай для свабоды сваёй. Тут усё-ткі прасцей, але гэта ж усё роўна жыццё на некалькі гарадоў. 

Вольга Якубоўская: Ну, што ж, дзеці выраслі, дзеці самастойныя. Я ўжо да гэтага даўно прывыкла, што дзеці з'ехалі з Наваполацку. Было, вядома, прасцей бачыцца калісьці, цяпер трошкі складаней. Але таксама цяпер гэта не праблема. Галоўнае, што дзеці на волі, гэта выдатна і гэта варта шанаваць.

Сяргей Чалы: Я проста да таго, што рэальна вялікая колькасць сем'яў, якія так жывуць. У мяне свая асабістая гісторыя. У мяне бацька памёр сёлета летам, гэтак жа не змог прыехаць на пахаванне.

Вольга Якубоўская: Гэта ва ўсіх боль. У нас таксама ў сям'і была такая гісторыя. Так што не будзем пра сумнае. 

Ліза: Я магу сказаць таксама трошкі. Складана жыць на адлегласці, вядома. Але з іншага боку, мы амаль усё свядомае сваё жыццё жывем на адлегласці з мамай. У 19 гадоў я з'ехала ў Менск вучыцца, потым наогул у Маскве жыла нейкі час і мама ўвесь час была ў Наваполацку. Але мы знаходзілі шляхі, як убачыцца. А цяпер, так, мы далей нашмат. Але, аднак, можам хоць бы абняцца, калі трэба, калі можна з'ездзіць, злятаць. Таму я агулам ні на што не скарджуся. Вельмі хацелася б, вядома, каб яны жылі ў Варшаве. Я спрабавала, шчыра скажу, некалькі разоў сюды іх перавабіць. І, быццам бы, мама давала надзею, але аказалася, што пакуль у іх планы ў Рызе.

У цэлым мы адзін да аднаго ў госці ездзім, падарожнічаем. Часам атрымліваецца разам з'ездзіць па якіх справах. Напрыклад, выставах. 

Сяргей Чалы: Ну і мы нагоду зрабілі. 

Ліза: Так, цяпер. Дзякуй! 

Беларус беларусу — сябар

Сяргей Чалы: З нагоды як раз выстаў у мяне пытанне вось якое. Як вы заўважылі той самы момант, калі гэта творчасць перарастае хобі? То бок, гэта ўжо нешта большае, чым проста інстаграм для сябе, для нейкіх асобных людзей, што гэта асобная праца, якой трэба займацца.

Ліза: Я дапамагаю весці сацсеткі, у мамы не хапае часу на гэта ўсё. У нейкі момант я пачала дапамагаць ёй з мерчам, таму што гэта вялікі пласт працы. Трэба з кімсьці дамовіцца, кудысьці з'ездзіць, забраць і гэтак далей. Гэта вельмі шмат часу займае. У мамы зараз шчыльны графік, таму атрымліваецца, што за нейкія рэчы адказваю я. Ну, гэта мне ў радасць, скажам так. 

Сяргей Чалы: Арт-менеджар, па сутнасці.

Ліза: Па сутнасці, так. Калі выстава ў Варшаве была летась, бо я тут знаходзілася, я магла нейкія рэчы на месцы вырашыць, з'ездзіць, раздрукаваць нешта, прыляпіць. 

Вольга Якубоўская: Насамрэч пачалося ўсё з таго, што мяне Ліза ўгаварыла, давай хаця б паштоўкі будзем рабіць. Я кажу, не буду гэтым займацца, я наогул не ведаю, не магу і мне няма калі. Я рэальна першы час малявала, кожныя тры дні новыя працы ў мяне былі. То бок я шмат малявала. 

Сяргей Чалы: Слухайце, гэта ж на паверхні ляжыць, гэта тое, што можна чалавеку падарыць іншаму, пакратаць нешта фізічнае.

Вольга Якубоўская: Ну і календары таксама. Гэта таксама Лізіна заслуга. Яе і сына майго, бо яны гэтым займаліся як маглі, колькі маглі, калі гэта яшчэ было, можа быць, у Беларусі. Потым гэта было далей. Таму неяк усё, што ёсць з каткамі, акрамя таго, што я малюю сама, гэта ўсе дзеці, вядома.

Дарэчы, пра выставы. Ведаеце, вось гэтая фраза «Беларус беларусу — беларус»? Для мяне асабіста яна заўсёды гучала, гучыць і будзе гучаць як «Беларус беларусу — сябар». Гэта так крута, таму што мне шмат разоў у жыцці дапамагалі людзі, якія мяне першы раз бачылі наогул. І яны, можа быць, нават не ведалі, чым я займаюся. Проста таму, што ты свой. І таму мы табе дапаможам. І рэальна, усе гэтыя выставы, якія былі, гэта проста людзі, якія мне хацелі дапамагчы, хацелі дапамагчы сабе і свайму асяроддзю. 

Напрыклад, першая выстава, якая была ў Познані. Сябры сказалі: «Мы хочам вашу выставу, можна мы яе зробім?». Я кажу:«Хлопцы, я ніяк вам дапамагчы не магу». Кажуць: «Вы, калі ласка, толькі прыляціце». І яны рэальна зрабілі выставу. Зрабілі ўсё за свой кошт, там, у Познані сабралі людзей, дамовіліся. Усё гэта было, бо проста людзі хацелі. І вось гэта якраз тое, што ў нас было, што нас аб'ядноўвала, што мы проста адзін аднаму сябры, і мы гатовыя зрабіць гэта проста таму, што мы гэта хочам. 

Потым наступная выстава ў Варшаве, гэта таксама заслуга сяброў. У нас сябры «Вольны хор». Гале Казіміроўскай вялікі дзякуй. Гэта яна змагла знайсці людзей, якія нам дапамагалі і якія гэта ўсё зрабілі. У нас быў і чалавек, які займаўся гэтай выставай, куратар выставы Жэня. Потым людзі, якія нам пайшлі насустрач, і, адпаведна, мы таксама пасябравалі. Гэта быў і «Музей вольнай Беларусі», які нам месца даў. Таму сябры — гэта так класна! І вось на фоне гэтых усіх жудасных падзей ты разумееш, што ў цябе з'явілася за гэты час столькі людзей, з якімі табе выдатна. І ты разумееш, што яны ўсе сапраўдныя. 

Калі толькі адбыўся гэты 2020 год, я зразумела, колькі людзей на баку святла. Гэта так выдатна, што мы ўсе на баку святла, гэта значыць усе, каго я паважала, усе былі на баку святла. І шмат якія людзі, якія не з'ехалі, яны ўсе ў Беларусі, дзякуй богу, што яны там. Насамрэч, калі б лічылі правільна галасы, то ўсе разумеюць, колькі чалавек было.

І яшчэ, галоўнае, гэтым людзям даць ведаць, што мы вас любім, вас цэнім і мы рэальна з вамі. І не трэба казаць, што вы там падзяліліся, вы з'ехалі, мы засталіся. Не, насамрэч мы ўсе — усе беларусы, хто па нацыянальнасці, хто не па нацыянальнасці — не мае значэння. Таму што мы ўсе любім гэтую краіну і хочам дабра. І, натуральна, жадаем дабра адзін аднаму.

Я наогул заўсёды хацела, каб людзі ўмелі адзін аднаго слухаць і чуць. Таму што, калі чалавек спрабуе нешта сказаць, то трэба яго хоць бы паспрабаваць пачуць. Таму што лаяцца вельмі проста. А вось пачуць і зразумець, што ж усё ж такі чалавек хоча ці прапануе — гэта такая каштоўнасць, да якой, ну, напэўна, варта імкнуцца. Таму што, калі мы не навучымся дамаўляцца, у нас не выйдзе нічога, а вельмі хацелася б, каб усё атрымалася і каб мы ўсё ж такі адзін аднаго чулі і памяталі наш 2020 год. Каб мы маглі адзін аднаму дапамагаць. І гэта вельмі важна. 

Сведкі гісторыі 

Сяргей Чалы: У вас жа нядаўна была выстава ў Фларэнцыі. Гэта ж мікеланджэлаўскія месцы. У вас не было адчування таго, што гэта ўжо як бы не хатняя праца, гэта ўжо нават пытанне не ў тым, што гэта знаходзіць водгук, гэта патрабуецца, — а што я ўжо зорка? 

Вольга Якубоўская: Не, у мяне было адчуванне, што здымаецца фільм. Я яго гляджу, мне так класна, але гэта не пра мяне.

Сяргей Чалы: Слухайце, гэта настолькі каштоўнае прызнанне. Гэта вось адчуванне таго, што мы з'яўляемся, альбо іграем, альбо глядзім кіно. У мяне неяк быў эфір з Пашам Свярдловым на «Еўрарадыё» якраз у гэтыя часы, калі яшчэ былі ўсе гэтыя маніфестацыі, я не люблю акцыі пратэсту, яны не пра пратэст былі, гэта былі не маніфестацыі большасці. І Паша кажа: «Слухай, ну, гэта ўжо выглядае як кіно». Калі ты бачыш, што з намі адбываецца, — гэта кіно, гэта азначае, што ты з'яўляешся сведкам таго, як працуе гісторыя. Гэта потым, становіцца зразумела, як гэта ўсё было лагічна, як быццам хтосьці склаў сюжэт. 

Вольга Якубоўская: Гэта вось адчуванне, што рукамі можна пакратаць, як дзеецца гісторыя. Думаю, усе, хто быў, калі выходзілі людзі не на пратэст, гэта рэальна было пачуццё, што ты проста цяпер прысутнічаеш пры гэтым і гэта так крута. І людзі, якія, можа быць, даўно не жылі ў Беларусі, не разумелі, што адбываецца, хто выйшаў, таму што рэальна вырасла пакаленне, якое хацела змяніць краіну да лепшага. 

Яно вырасла з пачуццём уласнай годнасці. Хлопцы, калі вы былі сярод гэтых людзей, велізарнай колькасці людзей, вы разумелі, што гэтыя людзі — сіла дабра. Яна была няздольная будаваць барыкады, яна выйшла сказаць «не» гвалту. І гэта было менавіта так. І вось гэта вось адчуванне, яно нікуды не сышло, яно рэальна з намі жыве. Таму што ты разумееш, што ў той момант рэальна людзі здымалі абутак, становячыся на лаўку, таму што гэта была вельмі культурная сіла, добрая сіла. Зразумела, што цяпер абставіны складваюцца па-іншаму, але сіла засталася, сіла ў людзях ёсць, і яна нікуды не дзелася.

Цуды бываюць 

Сяргей Чалы: Тут было добра зразумела, дзе знаходзіцца бок святла, дзе знаходзіцца бок дабра. І сапраўды, я ўпэўнены абсалютна, што тое пазітыўнае, што ў рэчаіснасці захавалася: вось гэта выбудоўванне дыяспараў і грамадзянскіх структур, і палітычных — гэта вынік таго, што вось гэтая вось ідэя, якую я прыпісваў Максіму Знаку, таксама майму сябру. Дарэчы, ён таксама герой жа аднаго з вашых сюжэтаў, Максім. А можаце нейкую вылучыць з гэтых прац? 

Вольга Якубоўская: Асаблівую з усіх работ? Вельмі складана. Насамрэч іх больш за дзвесце. І ў кожнага героя ёсць гісторыя. І гэта так дзіўна, калі ты разумееш, што з кожнай працай звязаныя нават не адна гісторыя, некалькі, і яны паміж сабой часам перасякаюцца. Вось гэта дзіўна, так? 

Вось самае простае, што мне ў галаву прыходзіць. Была гісторыя з маёй працай, якая прысвечана ўсім дыяспарам. Там зямны шар, вакол стаяць коцікі, у іх сцягі. Першая версія гэтай працы была намаляваная. Ну, у мяне працы ў сярэднім 30 на 30 сантыметраў. Я паставіла 18 коцікаў так, каб іх было можна разгледзець, сцяг. Я размясціла гэтую працу, і мне праз нейкі час пішуць з дыяспараў. Кажуць: «Мы таксама дапамагаем Беларусі, мы таксама там з вамі, мы заўзятары, мы перажываем. Дадайце і нас, калі ласка». У выніку ў мяне ўлезла, напэўна, 40, можа быць, 38 коцікаў са сцягамі. Але гэта ўсё роўна не ўсё. Я паабяцала ўсім дыяспарам, што калі ў мяне выйдзе, калі мы пераможам, я зраблю працу метр на метр. Там усіх коцікаў усіх краін, у якіх, можа быць, не такая вялізная дыяспара, але ёсць людзі, якія дапамагалі, перажывалі.

Я перапісваліся з хлопцам, ён з чэшскай дыяспары, у 2010 годзе яшчэ вымушаны быў з'ехаць. Ён кнігу пісаў. Я малюю працу, якая прысвечана была дзяўчынцы, якая перадала свае асабістыя зберажэнні і купіла дрон для ўкраінцаў. Я намалявала сюжэт размясціла яго. Мне піша гэты Георг з Чэхіі і кажа: «А ты ведаеш, што гэтая Вара — мая дачка?». Гэта яшчэ не ўсё. Потым Георг сказаў, што, калі я зраблю ілюстрацыі, ён кнігу выдасць. У нас таксама дабрачынны праект, ён перадаў потым усе правы на кнігу Bysol. І цяпер гэтую кнігу можна ў электронным выглядзе купіць. Грошы збіраюцца для палітвязняў. Ну і, адпаведна, я таксама як бы рабіла малюнкі. Гэта была такая дабрачынная акцыя. Я зрабіла вокладку, і там ілюстрацый некалькі штук. 

Вось гэтая вось гісторыя проста перапіскі з чалавекам. Вось ёсць дыяспара — і выйшла вось у такую гісторыю. Ну, і шмат такіх гісторый, якія паміж сабой — карціны — пераплятаюцца. Так дзіўна, што нават дзіву даешся, як так можа быць наогул.

Сяргей Чалы: Гэта тое, пра што я ўвесь час кажу, што Беларусь — не толькі тэрыторыя, гэта людзі і сувязі паміж імі. І гэта самае каштоўнае, што ёсць цяпер, тое, што з'яўляецца зародкам новай будучыні. 

Вольга Якубоўская: Тое, чаго варта трымацца, што развіваць варта і на што больш за ўсё звярнуць увагу, — менавіта на сяброўскія сувязі паміж людзьмі, на ўмацаванне гэтых сувязяў.

Сяргей Чалы: Ой, якое цудоўнае атрымалася абагульненне. Я, ведаеце, чым хацеў скончыць? У нас усё ж такі пераднавагодні калядны настрой. Можна я раскажу гісторыю? Вольга мне казала пра тое, што гэтыя карцінкі шмат у чым здарыліся, таму што калісьці муж Сяргей падарыў абанемент на курсы акрылавага жывапісу. Гэта я да чаго? Гэта значыць, разумееце, а не падарыў бы? 

Вольга Якубоўская: А вось так, было б цікава.

Сяргей Чалы: Раз. А ўявіце сабе, насамрэч, колькі вакол нас такіх людзей, якія маглі б з нечаканага боку раскрыць сваю творчасць, якім чагосьці недападарылі. Падумайце, паглядзіце вакол сябе. 

Вольга Якубоўская: Так, цуды бываюць. Гэта праўда. Я шмат разоў у гэтым пераконвалася. І ўсім жадаю, каб у жыцці кожнага быў цуд абавязкова. І ў жыцці нашым агульным быў адзін цуд, якога чакаюць усе.

Не прапусціце іншых інтэрв'ю з гасцямі «Ночы з Чалым»:

«Народ застанецца людзьмі». Хадановіч у гасцях у Чалага

«Беларускае кіно ёсць, але яго няма». Лаўранюк і Гаўрылюк у гасцях у Чалага

«Цудоўнае абаянне брыдоты». Пукст у гасцях у Чалага